Yutkunma zorluğu ya da tıpta bilinen adıyla disfaji, yutma bozukluğu anlamına gelir. Pek çok faktör yutkunma zorluğuna neden olabilir. Yutkunma zorluğu yaşayan bazı kişiler katı ya da sıvı fark etmeksizin belirli gıdaları yutmakta sorun yaşarken; diğer hastalar hiçbir yiyeceği yutamaz. Yutkunma zorluğu hakkında detaylı bilgiye makalenin geri kalanından ulaşabilirsiniz.
Yutkunma Zorluğu Nedir?
Yutkunma zorluğu yaşayan kişiler, yiyecekleri ağızdan mideye taşımak için olması gerekenden daha fazla çaba harcarlar. Besinleri yutabilmek için belirli kasların ve sinirlerin çalışması gereklidir. Yutma işlemi dışarıdan kolay bir süreç gibi görünse de aslında son derece karmaşıktır. Yutkunma zorluğu, yutma sürecinin herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilir.
Yutkunma zorluğu nedeniyle; yetersiz beslenme, kilo ve sıvı kaybı gibi komplikasyonlar görülebilir. Yutkunma zorluğu, yeterli besin ve sıvı alımını zorlaştırabilir. Yutkunma zorluğunun sebep olabileceği bir diğer komplikasyon ise zatürredir. Yutma sürecinde hava yoluna kaçan yiyecek ya da sıvı, akciğerlere bakteri girmesine sebep olarak zatürreye yol açabilir.
Genel olarak üç çeşit yutkunma zorluğundan bahsedilebilir:
Oral Disfaji
Oral yutkunma zorluğu yaşan hastalarda problem ağızda oluşur. İnme gibi nörolojik bir sorun yaşamış hastalarda bu durumla karşılaşılabilir. Bunun nedeni ise inme sonrası dil güçsüzleştiği için yiyecekleri çiğnemede zorluk yaşanmasıdır.
Faringeal Disfaji
Faringeal disfaji yaşayan hastaların yutkunma zorluğuyla ilgili problemi boğazda oluşur. Boğazdaki sorunlar genellikle sinirleri etkileyen nörolojik hastalıklardan (Parkinson hastalığı, felç, amyotrofik lateral skleroz vb.) kaynaklanır.
Özofageal Disfaji
Bu tip yutkunma zorluğu yaşayan hastaların yutkunma zorluğuyla ilgili problemi yemek borusundadır. Bunun nedeni genellikle bir tıkanma ya da tahriştir. Bu durum için genellikle cerrahi bir prosedür gerekmektedir.
Yutkunma Zorluğuna Ne Sebep Olur?
Yutkunma zorluğuna genellikle inme, kafa travması, multipl skleroz ya da demans (bunama) gibi nörolojik bir durum neden olur. Bu hastalıklar boğaz kaslarını zayıflatabilir; bu nedenle yutulmaya başlanan yiyeceklerin ağızdan boğaza ve akabinde yemek borusuna taşınması zorlaşabilir. Yutulmaya çalışılan besinler, soluk borusundan (trakea) aşağıya ya da burundan yukarı gidebilir; bu durumda kişi öğürebilir, öksürebilir veya boğulabilir.
Ayrıca aşağıdaki sorunlardan bir veya daha fazlası yutkunma zorluğuna neden olabilir:
•Reflü
•Boğaz enfeksiyonları (bademcik iltihabı vb.)
•Yemek borusunun zayıflığı ya da yemek borusunda yara izi
•Ses teli felci ya da zayıflığı
•Tümörler (boğaz, akciğer, yemek borusu kanseri)
•Hastanede uzun süre kalmayı gerektiren uzun süreli hastalık
•Boyun, sırt ya da göğüste geçirilmiş bir ameliyat
•Nörolojik rahatsızlıklar
•Boğazda yemek veya diğer yabancı cisimlerin sıkışması (özellikle yaşlı hastalarda)
•İlaçların yan etkisi
•Yaşa bağlı kas güçsüzlüğü
Yutkunma Zorluğu Belirtileri Nelerdir?
Yutkunma zorluğu ile ilişkili belirtiler aşağıdakiler gibi sıralanabilir:
•Yutkunamamak
•Yutkunurken ağrı duymak
•Boğazda, göğüste veya göğüs kemiğinin (sternum) arkasında yemek sıkışması hissi
•Salya akıntısı
•Kusmak
•Sık sık mide ekşimesi
•Yiyecek ya da mide asidinin boğaza geri gelmesi
•Ani kilo kaybı
•Yutma sırasında öksürük ya da öğürme
•Yutma zorluğu nedeniyle yiyecekleri daha küçük parçalara ayırmak ya da belirli yiyeceklerden kaçınmak
Yutkunma Zorluğu Nasıl Teşhis Edilir?
Bir dil ve konuşma terapisti, soruna neyin yol açtığını tespit etmek için çeşitli testler yapmak isteyebilir. Hastaya belirtilerin ne kadar süredir mevcut olduğu hakkında sorular sorulur. Ayrıca yutkunma zorluğunun en çok sıvılarda mı, katılarda mı yoksa her ikisinde mi yaşandığına yönelik bilgi edinilir.
•Yutkunma Testi: Bu test, genellikle bir dil ve konuşma terapisti tarafından yapılır. Katı gıdaların mı yoksa sıvıların mı yutkunma zorluğuna neden olduğunu tespit edebilmek esas amaçtır.
•Baryum Yutma Testi: Bu testin yapılabilmesi için hasta baryum içeren bir sıvıyı yutar. Baryum, röntgende görünebildiği için doktor hastanın yemek borusundaki kasların nasıl çalıştığını daha ayrıntılı bir şekilde inceleme fırsatı bulur.
•Endoskopi: Bu işlemde doktor, hastanın yemek borusunu incelemek için bir kamera kullanır. Kanser olabileceği düşünülen bir anormallikle karşılaşılırsa, biyopsi için örnek alınır.
•Manometri: Bu işlemde, yemek borusundaki kaslar çalışırken oluşan basınç değişiklikleri ölçülür. Manometri, endoskopi sırasında bir sorun bulunmazsa başvurulan bir işlemdir.
Yutkunma Zorluğu Tedavisi
Yutkunma zorluğunun türlerine göre çeşitli tedaviler uygulanır.
Orofarengeal Disfaji İçin Tedavi Yöntemleri
Transfer disfaji olarak da adlandırılan orofarengeal disfaji, genellikle nörolojik bir problemden kaynaklanır. Bu rahatsızlığa yönelik etkili bir tedavi sağlamak oldukça zordur. Yutkunma zorluğu olan Parkinson hastaları, Parkinson hastalığına yönelik ilaçları kullanarak iyileşme görebilirler.
•Yutma terapisi: Bu tedavi, bir dil ve konuşma terapisti tarafından yapılır. Hasta yeni yutma yöntemleri öğrenir. Yapılan çeşitli egzersizler yoluyla iyileşme sağlanır.
•Beslenme: Bazı yiyeceklerin ya da sıvıların yutulması daha kolaydır. Yutulması en kolay gıdaların saptanması gerekir. Ancak, hastanın bu yiyecekleri tüketirken dengeli beslenmesi gerekir.
•Tüp yoluyla beslenme: Eğer hasta zatürre, yetersiz beslenme veya dehidrasyon riski altındaysa, nazal tüp (nazogastrik sonda) ya da PEG (perkütan endoskopik gastrostomi) yoluyla beslenmesi gerekebilir. PEG tüpleri cerrahi bir müdahale ile mideye yerleştirilir.
Özofageal Disfaji İçin Tedavi Yöntemleri
Özofageal disfaji için çoğunlukla cerrahi müdahale gerekmektedir.
•Dilatasyon: Yemek borusunun genişletilmesi gerekiyorsa dilatasyon uygulanmalıdır. Bu işlem sırasında yemek borusuna küçük bir balon yerleştirilir ve şişirilir.
•Botox enjeksiyonu: Bu işlem, yaygın olarak yemek borusundaki kaslar sertleşmişse kullanılır. Botox, kasılan kasları felç etmek için kullanılır.
Yutkunma Zorluğu ile Yaşamak
Yutkunma zorluğu başladığında uzman bir hekime başvurmak gereklidir. Yapılan tetkikler sonrasında verilen tavsiyelere uyulmalıdır. Belirtileri hafifletmeye yardımcı olmak için diğer öneriler de şunlardır:
•Yiyecekler, daha küçük parçalar halinde ve iyi çiğnenerek yenmelidir.
•Kahve ve meyve suyu gibi sıvılar, bazı insanlarda yutkunma zorluğuna yol açar. Kimileri için de fıstık ezmesi ya da karamel gibi yapışkan yiyecekler yutmayı zorlaştırabilir. Sorun çıkaran gıdalar tespit edilerek, bu yiyeceklerin tüketiminden kaçınılmalıdır.
•Alkol, tütün ve kafein ürünleri mide ekşimesini körüklediği için yutkunma zorluğunun artmasına sebep olabilir.
Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı?
Düzenli olarak yutma güçlüğü çekiyorsanız ya da yutkunma zorluğu nedeniyle kilo kaybı ya da kusma gibi şikayetler yaşıyorsanız en kısa zamanda uzman bir doktora başvurmalısınız.
Nefes almayı engelleyen bir tıkanıklık hissediyorsanız, derhal 112’yi arayın. Yiyeceklerin boğazınıza ya da göğsünüze sıkıştığını hissettiğiniz için yutkunamıyorsanız, en yakın acil servise başvurun.
Yutkunma Zorluğu (Disfaji) Hakkında Sık Sorulan Sorular
Yutkunma zorluğuna genellikle inme, kafa travması, multipl skleroz ya da demans (bunama) gibi nörolojik bir durum neden olur. Bu hastalıklar boğaz kaslarını zayıflatabilir; bu nedenle yutulmaya başlanan yiyeceklerin ağızdan boğaza ve akabinde yemek borusuna taşınması zorlaşabilir.
Faringeal disfaji yaşayan hastaların yutkunma zorluğuyla ilgili problemi boğazda oluşur. Boğazdaki sorunlar genellikle sinirleri etkileyen nörolojik hastalıklardan (Parkinson hastalığı, felç, amyotrofik lateral skleroz vb.) kaynaklanır.