Besin piramidi, farklı yiyecek ve içeceklerin sağlıklı ve dengeli bir beslenmeye nasıl katkıda bulunduğunu görsel biçimde anlatan bir rehberdir. Farklı besin gruplarını önem sırasına göre alt alta yerleştirerek, hangi gıdalardan ne kadar tüketilmesi gerektiği konusunda bilgiler sunar. Genellikle 5 temel besin grubundan oluşan bu katmanlar, sağlıklı bir yaşam için gereken besin ve enerjiyi almayı kolaylaştırır. Dengeli beslenme, sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinme, yetersiz ve aşırı beslenme konusunda kişilere yol gösterici niteliği taşır.
Besin piramidi nedir?
Beslenme, sağlıklı kalmak için önemli bir yere sahiptir ancak hangi tür yiyecekleri veya her bir yiyecek türünden ne kadar tüketmemiz gerektiğinden bazen emin olamayabiliriz. Besin piramidi tam da bu noktada farklı besinleri alabilmek ve günlük ihtiyaçlarımızı karşılayabilmek için tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli bir şekilde almamızı sağlar. Piramidin tabanında tam tahıllar ve sebzeler gibi sık tüketilmesi gereken besinler yer alırken, en üstte yağ, şeker ve tuz gibi sınırlı tüketilmesi gereken besinler yer alır.
Besin piramidi ne işe yarar?
Vücudun sağlığını koruyabilmesi için çeşitli besinlere ihtiyacı vardır. Bu, birçok farklı besin grubundan gerekli miktarlarda tüketmemizi ifade eder. Besin piramidinin sağlıklı beslenme alışkanlıkları edinmek ve bazı hastalık risklerini ortadan kaldırmak için faydalı olabileceği düşünülmektedir. Meyve, sebze, tam tahıllar, yağsız proteinler ve süt ürünleri gibi temel besin maddelerinin alımı ve daha az sağlıklı gıdaların tüketimini teşvik eden bir rutini, besin piramidi yardımıyla yaşamımızda bir rehber olarak kullanabilmek mümkündür. Piramit aynı zamanda yetersiz ve aşırı beslenmenin önüne geçmeye yardımcı olur. Bu açıdan yetişkinlerin yanı sıra çocuklarda beslenme konusunda bilinçlenerek tüm besin gruplarını dengeli bir şekilde tüketmeleri besin piramidi yöntemiyle teşvik edilebilir.
Besin piramidinin faydaları neler?
Sağlıklı ve dengeli beslenmeyi görsel bir biçimde anlatan besin piramidi, en alttan üste doğru uzanan katmanlardan oluşur. Her bir katmanda vücudun ihtiyacı olan vitamin, mineral, karbonhidrat ve protein dengesi dengeli bir şekilde oluşturulmuştur.
Besin piramidinin faydaları şu şekildedir;
Sağlıklı beslenmeyi teşvik eder
Hangi besin grubundan ne kadar tüketilmesi gerektiğini göstererek dengeli beslenmeye yardımcı olur.
Enerji ve zindelik kazandırır
Gün içinde alınması gereken karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve mineral alımını destekleyerek vücudun alması gereken enerjiyi karşılar.
Beslenmede çeşitliliği arttırır
Tüm besin gruplarının yer aldığı piramit tek tip beslenmeyi engeller.
Çocuklar ve yetişkinlere rehberlik eder
Çocuk ya da yetişkin fark etmeksizin sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırmak için görsel ve hafızada kalıcı bir yöntemdir.
Kronik hastalıkların önüne geçer
Diyabet, kalp hastalıkları gibi kronik hastalık riskini azaltır. Porsiyon miktarları ve besin dengesi konusunda yardım ederek kişilerde kilo kontrolü sağlar.
Besin piramidi nasıl sıralanır?
Besin piramidinde bulunan besinler genellikle beş ana kategoriden oluşur. Her besin grubu için bir raf bulunur. En önemli raf en altta, en önemsiz raf ise en üsttedir. Besin piramidinde sebzeler, meyveler, protein kaynakları, karbonhidratlar, süt ve süt ürünleri, yağlar ve şekerler ana besin grubunu oluşturur.
Besin piramidinin sıralama şekli şöyledir;
1. Tahıllar ve karbonhidratlar
Gün içinde enerji ihtiyacını karşılayan ekmek, pirinç, makarna, bulgur, yulaf vb. besinler piramidin en alt, geniş bölgesinde yer alır.
2. Sebzeler ve meyveler
Vitamin, mineral ve lif kaynağı olan sebze ve meyveler piramidin 2. katında yer alır.
3. Süt ve süt ürünleri
Büyüme ve gelişmede, kemik ve diş sağlığında önemli yer tutan kalsiyum, süt ve süt ürünlerinde bolca bulunur. Piramidin 3. kısmında süt ve süt ürünleri bulunur.
4. Protein kaynakları
Büyüme ve gelişme, kan yapımı, kas gelişimi gibi birçok faydası olan proteinler Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller ve kuruyemişlerdir. Piramidin 4. katmanında yer alırlar.
5. Yağlar, şeker ve tuz
Daha az tüketilmesi gereken margarin, tereyağı, şekerli gıdalar, fast food, tuzlu atıştırmalıklar piramidin tepe noktasındadır.
Besin piramidinde yukarı çıkıldıkça neler artar?
Besin piramidinde yukarı çıkıldığında yağlı, şekeri ve işlenmiş gıdalar karşımıza çıkar. Sağlık üzerinde olumsuz etkileri olan bu gıdalar, besin piramidinin en üst katmanını oluşturur. Yani besin piramidinde yukarı basamaklar genellikle kısıtlamamız gereken besinleri gösterir. Bu besinler bilinçsiz tüketildiğinde enerji yoğunluğu artabilir, yağ, şeker ve tuz oranında artışa neden olabilir. Aşırı tüketimde sağlık açısından zararlı besinlerdir.
Alt basamaklarda yani piramidin geniş kısımlarında (tam tahıllar, sebzeler, meyveler, et ve süt ürünleri,) yer alırken, üstlere doğru çıkıldığında sağlık açısından sakıncalı yağlı, şekerli ve işlenmiş gıdalar bulunur. Bu nedenle piramidin tepe noktalarına çıktıkça ölçülü ve bilinçli tüketim öne çıkar.
Besin piramidinde 5 temel besin grubu nelerdir?
Besin piramidinde en önemli bölüm baz noktasıdır ve daha sağlıklı ve daha fazla tüketilmesi gereken besinleri, yani kompleks karbonhidratları içerir. Bunlar arasında pirinç, makarna ve tahıllar önemli rol oynar. Ancak karbonhidratlar içinden rafine edilmemiş ve kepekli ürünlerin tercih edilmesi önerilir.
Daha sonra piramitte meyve ve sebzelere ağrılığın verildiği ikinci bir katman karşımıza çıkar. Meyve ve sebzeler yüksek vitamin, mineral ve antioksidan kaynaklarıdır.
Besin piramidinin üçüncü katmanında ise genellikle süt ve süt ürünleri et, yumurta, tavuk, balık, baklagiller ve kuruyemişler yer alır. Bu grup vücudumuzun temel yapı taşlarını oluşturan besinlerin bir kombinasyonudur. Besin piramidi özellikleri açısından önemli bir yere sahip olan bu katman, sağlıklı beslenme ve yaşamsal fonksiyonlarımızın sürdürülmesinde önemli bir yere sahiptir.
Son iki katmanda ise, her bireyin beslenmede daha az tüketmesi gereken bazı ürünleri bulabiliriz. Bu yiyeceklerden bazıları sağlıklı yemekler hazırlamada kullanılır, ancak her zaman ölçülü ve dikkatli tüketilmelidirler.
Besin piramidi herkes için uygun mu?
Besin piramidi, genel olarak sağlıklı beslenmeye katkıda bulunan ve çoğu insan için uygun bir rehberdir, ancak herkes için birebir uyulması gereken bir beslenme tablosu olmadığınınım altını çizmek gerekir. Beslenmenin; ilk olarak yaş, cinsiyet ve sağlık durumu gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebileceği unutulmamalıdır. Örneğin; böbrek veya diyabet gibi kalıcı hastalıkları olan kişiler için diyet programı tamamen farklı olabilir. Ayrıca hamileler, emziren anneler ve çocuklar için besin gruplarının miktarları değişiklik gösterebilir. Besin piramidi sağlıklı ve dengeli beslenme konusunda her ne kadar yol gösterici olsa da beslenme düzeni kişiye göre farklılaşabilir.
