Kemik gelişimi ve diş sağlığı için kalsiyumun önemli minerallerden biri olduğu bilinmektedir. Neredeyse tamamına yakını kemik ve dişlerde depolanarak kullanılan kalsiyum, damarlar, kaslar ve sinirler için de önemli minerallerdendir. Bu önemli mineralin kan içindeki miktarının dar bir aralıkta tutulması vücudun fizyolojik süreçlerini yerine getirmesi için çok önemlidir. Kalsiyumun kan içindeki miktarının kontrol edilmesindeki önemli mekanizmalardan bir tanesi de paratiroid bezinde üretilen parathormondur.
Parathormonda meydana gelebilecek dengesizlikler kalsiyum dengesinin bozulmasına ve buna bağlı olarak vücuttaki birçok fonksiyonun etkilenmesine neden olur. Kemikleri, kasları, sinir ve damarları etkileyecek dengesizlikler hastaneye yatışı gerektirebilecek ciddi sağlık problemlerine neden olabilir. Kalsiyum ve parathormon dengesizliklerine işaret eden durumlarda başta kan tahlilleri olmak üzere çeşitli görüntüleme ve tetkikler ile altta yatan nedenler araştırılarak tedavi planlanır. Medikal tedaviler ve cerrahi olarak müdahale edilmesine kadar farklı seçenekler bulunmaktadır.
Paratiroid Nedir?
Endokrin sistemi, vücudun büyüme ve gelişme süreçleri ile fizyolojik fonksiyonlarını kontrol eden hormonlar aracılığıyla etkilerini gösteren önemli sistemlerden bir tanesidir. Endokrin sisteminin salgıladığı hormonlar, ilgili oldukları fizyolojik işlemlerin gerçekleştirilmesini, sürdürülmesini ve kontrol edilmesini sağlar. Paratiroid bezi de endokrin sistemin bir parçası olarak hormon üreten bir endokrin bezdir. Boğazda yerleşen tiroit bezlerinin üzerinde bulunan dört adet küçük bezden oluşan paratiroid bezi, parathormon üretimini sağlar. Bezler genellikle bezelye büyüklüğünde olmakla birlikte iki çift olarak karşılıklı yerleşmiştir.
Paratiroid bezinden salgılanan parathormon (PTH) isimli hormonun görevi kandaki kalsiyum miktarının belli bir aralıkta tutulmasını sağlamaktır. Bunun yanında D vitamini ve fosfor miktarlarının kontrol edilmesinde de görev almaktadır. Kalsiyumun düşmesiyle salgılanan parathormon, kemiklerden kana kalsiyum salınmasını artırarak kalsiyumun yükselmesini sağlar. Kalsiyumun gerekli seviyelere çıkmasının ardından negatif geri bildirim sistemi parathormon salınmasını durdurur.
Paratiroid Bezi Nasıl Çalışır?
Farklı laboratuvar ölçümlerine göre farklılık gösterse da kalsiyumun kandaki ortalama aralığı 8,5 mg/dL ile 10,2 mg/dL’dir. Kanda kalsiyum proteine bağlı ve iyonize olarak iki formda taşınır ve ihtiyaç duyulan dokulara iletilir. Bu dokuların başlarında kaslar, sinirler ve damarlar gelmekle birlikte tamamına yakını kemik ve dişlerde depolanan kalsiyum bu dokuların sağlamlığı açısından da önemli rol oynamaktadır.
Kemik dokularında yeterli miktarda bulunması gereken kalsiyumun kandaki miktarının da belli bir aralığın dışında olmaması gerekmektedir. Kalsiyumun normal aralıklardan sapması kalpte ritim bozulmalarına (Aritmi), kas spazmlarına ve farklı birçok probleme neden olabilir. Kalsiyumun normal aralıkta tutulmasında görevli farklı mekanizmalardan biri de parathormondur.
Parathormon, iyonize kalsiyum seviyelerindeki düşüşlere yanıt olarak paratiroid bezlerinden salgılanır. İyonize kalsiyum seviyelerinin yükselmesinin ardından negatif geri bildirim mekanizmaları aracılığıyla salgılaması inhibe edilerek azaltılır. Parathormon kemiklerde kalsiyumun depolanmasında görevli hücreleri etkileyerek kana kalsiyumun geçmesini sağlar. Kemiklere ek olarak bağırsaklardan kalsiyum emiliminin artırılması, böbreklerden atılımının engellenmesini de sağlayarak kalsiyumun korunmasına yardımcı olur. Bu süreçlerde kalsiyumun emiliminde görevli D vitamininin aktif formuna dönüştürülmesinde de etkilidir.
Parathormon (PTH) Nasıl Ölçülür?
Kalsiyum seviyelerinin normal aralıkta olmamasına neden olabilecek birçok durum vardır. Bu durumlardan bir tanesi de Paratiroid bezinin uygun miktarlarda parathormon üretememesidir. Bu nedenle kalsiyum miktarındaki bozukluklarda paratiroid bezinin uygun çalışıp çalışmadığını anlamak için parathormon düzeylerine bakılması gerekebilir.
Parathormon düzeylerinin düşük olması kandaki yüksek kalsiyuma bağlı olabileceği gibi hipoparatirodizime neden olabilecek paratiroid bezleri etkileyen otoimmün hastalıklar, kanser, magnezyum düşüklüğü gibi durumlardan da kaynaklanabilir. Parathormonun yüksek olması ise benzer şekilde kalsiyum miktarlarındaki eksikliklere bağlı oluşabileceği gibi hiperparatiroidizme neden olabilecek iyi huylu bir paratiroid tümöründen kaynaklanabilir. Ek olarak kronik böbrek hastalığı, hamilelik ve emzirme de parathormon düzeylerinde artışa neden olabilir.
Birçok farklı etkene bağlı olarak kontrol edilen kalsiyum ve parathormon düzeylerindeki değişikliklerin nedenini anlamak için doktora başvurulması gerekir. Altta yatan nedenlerin daha iyi anlaşılması için ek tetkiklerin yapılması gerekebilir.
Paratiroid Bezi Hastalıkları Nelerdir?
Paratiroid bezi hastalıkları başlangıç aşamalarında herhangi bir semptom göstermeyebilir. Hastaların bir kısmı rutin bazı muayene ve kan tahlillerinde parathormon düzeylerindeki bozuklukları fark etmektedir. Paratiroid bezinin çok fazla veya az parathormon üretmesine neden olan durumlar farklılık göstermekle birlikte farklı semptom ve bulgulara yol açabilmektedir.
Paratiroid bezinin kalsiyum dengesini koruyacak şekilde parathormon salgılaması gerekmektedir. Çok fazla veya az hormon üretilmesi kalsiyum dengesinin korunamamasına neden olur. Çok fazla hormon üretilmesi hiperparatiroidi olarak tanımlanırken yetersiz hormon üretimi hipoparatiroidi olarak tanımlanır.
Paratiroid bezinde meydana gelebilecek en yaygın bozukluklardan olan hiperparatiroidinin üç farklı türü vardır. İlki Primer Hiperparatiroidizmdir, parathormonun doğal olarak çok fazla üretilmesinden kaynaklanır. İkinci neden Sekonder Hiperparatiroidizmdir ve başka durum ve hastalıklara yanıt olarak parathormonun fazla üretilmesidir. En yaygın nedeni kandaki düşük kalsiyum seviyeleridir. Tersiyer Hiperparatiroidizm ise böbrek nakli olan hastalar ve tedavi edilmemiş Sekonder Hiperparatiroidizmde görülür. Bu durumlarda parathormon üretimi kontrolden çıkar ve fazla üretilir. Kontrol edilememesi durumunda cerrahi müdahale gerektirebilir.
Diğer bir bozukluk olan Hipoparatiroidizmde ise parathormon düzeyleri normalin altında seyreder ve kanda yeterli kalsiyumun tutulamamasına neden olur. Nedenleri arasında bezin yaralanması ve farklı nedenlere bağlı olarak işlev gösterememesi bulunmaktadır. Tedavi sürecinde kalsiyum ve fosfor düzeylerinin dengede tutulması amaçlanmaktadır.
Paratiroid Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Kanda kalsiyum düzeylerinin normal aralığın üstüne çıkması hiperkalsemi olarak tanımlanır. Hiperkalseminin yaygın nedenlerinden biri, paratiroid bezinden aşırı parathormon üretilmesidir. Parathormon düzeylerinin kontrol edilemediği durumda cerrahi olarak paratiroid bezinin çıkarılması gerekebilir. Paratirodiektomi olarak tanımlanan işlemin gerçekleştirilmesinde farklı cerrahi yaklaşımlar bulunmaktadır. Yapılan tetkik ve görüntülemeler ışığında 4 bezden hangileriyle alakalı problemlerin olduğu tespit edilir ve cerrahi olarak hangilerinin çıkarılacağına karar verilir.