Zihinsel rahatsızlıklara sahip olanlar bazı bireylerde değişik yetenekler ortaya çıkabilir. Adını Fransızcada bilgin anlamına gelen “savant” kelimesinden alan bu sendrom, daha çok otizmli bireylerde görüldüğü için “otizm savant” olarak da adlandırılır.
Savant Sendromu Nedir?
Normalin dışında zihinsel gelişim gösteren bireylerin, herhangi bir alanda üstün yeteneğe sahip olması savant sendromu olarak adlandırılır. Savant sendromu olan kişiler hafıza ile ilgili becerileriyle öne çıkar. Bu sendromdaki bireylerin yetenekleri; bilgisayar, matematik, hesaplama, istatistik gibi alanlarda ve müzik gibi sanat dallarında kendini gösterir.
Savant sendromu ilk kez 1887 yılında, Down sendromunu da tanımlayan Dr. John Langdon Down tarafından tanımlanmıştır. Dr. Down; muhakeme gücü zayıf, zihinsel faaliyetleri tam olarak yerine getiremeyen, bununla birlikte sıra dışı bir hafızaya sahip olan bireyleri “idiot savant” olarak tanımlamıştır. Günümüzde bu terim kullanımdan çıkmış, “Savant sendromu” terimi benimsenmiştir.
Savant Sendromu ve Otizm İlişkisi
Otizm; doğuştan ya da erken çocukluk döneminde belirti gösteren, kişilerin sosyal çevresiyle iletişim kurmakta zorluk yaşadığı, nörolojik ve gelişimsel bir bozukluktur. Sinir sistemini etkileyen bazı nedenlerden kaynaklandığı öne sürülen otizm spektrum bozukluğu; bireylerin iletişimde zorluk çekmesine, normalden daha geç konuşmaya başlamasına, belli uyaranlara fazla tepki göstermesine ve bazı hareketleri sürekli tekrar etmesine neden olur. Yapılan araştırmalar otizmli kişilerin ortalama %30-40’ında zekâ geriliği olduğunu göstermiştir.
Bazı otizmli bireylerde, belirli bir alanda üstün zekâ ya da beceri görülebilir. İstatistiklere göre her 10 otizmli bireyin sadece birinde savant sendromu görülmektedir.
Bununla birlikte, her otizmli bireyin savant sendromlu olduğu ya da tam tersi olarak, her savant sendromlu bireyin otizmli olduğu bilgisi doğru değildir. Yapılan araştırmalar, savant sendromlu kişilerin ortalama yarısının otizmli olduğunu göstermektedir.
Savant Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Gösterilen yeteneklerin savant sendromu kaynaklı olarak kabul edilebilmesi için, üstün yetenek gösteren kişinin zihinsel bir bozukluğu olması gereklidir. Savant sendromlu bireylerde ana belirti, aşırı gelişmiş hafızadır. Bu bireylerde genel olarak belli ve tek bir alanla ilgili üstün yetenek görülür. Çok nadiren de olsa matematik ve görsel sanatlar gibi birden fazla alanda sıra dışı bir yetenek gösteren bireyler de bulunur.
Ezberleme yeteneğinin yanı sıra, savant sendromu belirtilerini bazı kategoriler altında toplamak mümkündür:
Hafıza
Tek başına da özel bir yetenek olan hafıza ve ezber becerisi, savant sendromlu çoğu kişide görülen ortak özelliklerden biridir. Telefon rehberleri, demografik bilgiler, nüfus istatistikleri, otobüs saatleri gibi listeler ya da programlar bu bireyler tarafından kolayca ve hızlıca ezberlenebilir.
Matematik İşlemleri
Bazı savant sendromlu bireyler, normalde hesap makinesi gerektiren matematiksel işlemleri anında hesaplayabilir. Yüksek basamaklı sayıların çarpma işlemleri, karekök hesaplamaları, asal sayıların belirlenmesi gibi işlemleri akıllarında saniyeler içinde yapabilirler.
Takvim Hesaplama
Herhangi bir tarihin haftanın hangi gününe denk geldiğini hesaplama yeteneği, savant sendromunda görülen sıra dışı yeteneklerden biridir. Bu tarihin geçmişte ya da uzak gelecekte olmasının bir önemi yoktur.
Müzik
Müzikle ilgili üstün yetenek, savant sendromlu bireyler arasında diğer sanatsal becerilere göre daha yaygın olarak görülür. Üstün müzik yeteneği görülen kişilerde; zihinsel gelişim bozukluklarıyla beraber öğrenme güçlüğü ve körlük de sıklıkla görülmüştür. Bu kişiler mutlak perde yeteneğine sahiptir; herhangi bir müzik parçasını yalnızca bir kez dinleyerek baştan sona kadar hatasız şekilde çalabilirler.
Diğer Sanatsal Yetenekler
Müzik kadar yaygın olarak görülmese de bazı savant sendromlu bireyler, farklı sanat dallarında da üstün yeteneğe sahip olabilir. Bu sanat dalları arasında heykel ve resim öne çıkar.
Mekanik veya Mekânsal Zekâ
Bazı savant sendromlu bireyler ise herhangi bir araca ihtiyaç duymadan uzaklık hesaplama, tam doğru ölçümlerle karmaşık yapılar veya modeller oluşturabilme, harita çizebilme ve yön bulabilme becerilerine sahiptir.
Savant sendromu çoğunlukla otizmli bireylerde görülür. Bu nedenle belirtiler de otizm belirtileriyle ilişkilidir. Otizmli bireylerdeki savant sendromu belirtileri şu şekildedir:
- Duyusal uyarıcılara aşırı hassasiyet (ışık, renk, koku vb.)
- Saplantılı davranışlar
- Teknik ve mekânsal yetenekler
- Organize olmada yüksek kabiliyet
Savant Sendromu Neden Olur?
Savant sendromunun nedenleriyle ilgili araştırmalar 2000 yılı sonrasında hız kazanmıştır. Günümüzde ise savant sendromunun nedeni hala tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte, sendromun genlerde yaşanan değişimlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Doğuştan otizm gibi bozuklukları olmayan kişilerde; çocuklukta ya da yetişkinlikte geçirilen, beyin ya da merkezi sinir sistemi hasarına sebep olabilecek hastalıklar sonrası da ortaya çıkabilir.
Savant sendromunun otizmle ilişkisi olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, otizme neden olabilecek gen değişimlerinin yanı sıra diğer bazı faktörler de savant sendromunun nedeni olabilir. Bu etmenler şu şekilde sıralanabilir;
- Genetik faktörler
- Birinci derece akrabalarda otizm/savant sendromu geçmişi olması
- İleri yaşta yapılan doğum
- Düşük kiloda doğum
- Çevresel toksinlere maruz kalmak
- Viral enfeksiyon geçmişi
Cinsiyet de bu faktörlerden biridir. Savant sendromu erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha sık görülmektedir.
Savant Sendromu Tanısı Nasıl Konur?
Savant sendromu tanısı genellikle erken çocukluk döneminde konur. Başta otizm belirtileri gösteren ya da otizm tanısı konmuş çocukların daha dikkatli takip edilmesi gerekir. Bu çocuklarda, özellikle erken yaşta görülen üstün zekâ belirtileri savant sendromunun tanısı için önemlidir. Müzik, matematik, takvim hesaplama, görsel sanatlar, dil gibi alanlarda beklenenden ve normalden çok daha yüksek zekâ belirtisi gösteren çocuklara savant sendromu teşhisi konur.
Savant Sendromu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Savant sendromu, bireyler için herhangi bir dezavantaj yaratmaz. Üstün zekâ ile ilişkilendirilen bu sendromun tedavi edilmesine gerek yoktur. Bununla birlikte, savant sendromunun yanında seyreden zihinsel ya da fiziksel bozuklukların tedavi edilmesi veya doğru yönetilmesi gereklidir.
Savant sendromlu bireylerin yeteneklerinin zaman içinde yok olması çok nadir görülen bir durumdur. Yapılan araştırmalar, bu üstün yeteneklerin kullanıldıkça geliştiğini göstermektedir. Ortaya çıkan üstün yeteneklerin geliştirilmesinin diğer engel ve hasarlar üzerinde de olumlu etkileri olduğu düşünülmektedir.