Beyaz kan hücreleri, enfeksiyon ve hastalıklarla savaşmakla görevlidir. Lenfoma, beyaz kan hücrelerini üreten, depolayan ve taşıyan organ, doku ve damar ağı olan lenfatik sistemde başlayan bir kanser türüdür. Yavaş ya da agresif ilerleyen pek çok alt türe ayrılır. Bazı durumlarda hastalığın takip edilmesi yeterli olurken bazı durumlarda ise kemoterapi, radyoterapi ve immünoterapiyi de içeren bir tedavi planlanması gerekir.
Lenfoma Nedir?
Bağışıklık sisteminin önemli bir parçası olan lenf sistemi; atıkların, toksinlerin ve diğer istenmeyen maddelerin organlardan çıkmasını sağlayan damarlar ve lenf düğümleri olarak da adlandırılan bezlerden oluşur. Enfeksiyonlarla savaşan ve iyileşmeyi destekleyen beyaz kan hücreleri, lenfatik sistem boyunca dolaşır.
Lenfoma, bağışıklık sisteminin lenfosit adı verilen ve enfeksiyonla mücadele eden hücrelerinde görülen kanser çeşididir. Bu hücreler lenf düğümlerinin yanı sıra kemik iliği, dalak gibi vücudun farklı bölgelerinde de yer alır. Hastalık geliştiğinde lenfositler değişime uğrayarak kontrolsüz bir şekilde çoğalmaya devam eder. Bu hücrelerin bulunduğu herhangi bir bölgede lenfoma gelişebilir.
Lenfoma Türleri Nelerdir?
Lenfoma, temelde Hodgkin dışı ve Hodgkin lenfoma olmak üzere ikiye ayrılır. Bu türler farklı tipte lenfosit hücrelerini içerir. Hodgkin lenfoma, hastalığı keşfeden doktorun adını taşırken Hodgkin dışı lenfoma ise 75’ten fazla alt türe sahiptir. Her bir türde hücreler farklı şekillerde çoğaldığı için tercih edilen tedavi yöntemleri ve hastaların tedaviye verdiği yanıt değişiklik gösterebilir.
Yaygın olarak görülen bazı lenfoma türleri şunlardır:
Kutanöz T hücreli lenfoma
Kutanöz B hücreli lenfoma
Waldenstrom makroglobulinemisi (WM)
Kronik lenfositik lösemi (KLL)
Oldukça nadir görülen Hodgkin lenfoma (HL), B hücreli lenfositlerin lenfomalarıdır. Nadiren vücuttaki diğer organlara yayılır ve tedavi edilebilir bir lenfoma türü olarak kabul edilir. Diğer özelliklerinin yanı sıra hastalığın şiddeti arttıkça sayıları artan, büyük ve anormal lenfositler olan Reed-Sternberg hücrelerinin varlığı ile tanımlanabilir.
Hodgkin dışı lenfoma (NHL), lenfatik sistemdeki iki tip beyaz kan hücresini etkileyen bir kanser kategorisidir. Bunlar B-lenfositleri (B hücreleri) ve T-lenfositleri (T hücreleri) ve doğal öldürücü hücrelerdir (NK hücreleri). B hücreli lenfomalar en yaygın olarak görülen türdür. Hodgkin dışı lenfoma bazen karaciğer, beyin ve kemik iliği dahil olmak üzere vücudun diğer bölgelerine yayılabilir. Bazı vakalarda hastalık yavaş ilerlerken bazılarında agresif olabilir.
İndolent olarak da adlandırılan yavaş seyirli lenfoma, var olmasına rağmen vücuda herhangi bir zarar vermeyebilir. Birçok indolent lenfoma için herhangi bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Evre 3 ve evre 4 gibi bazı ileri evrelerde dahi yavaş ilerleyen lenfomalar semptomlara neden olmuyorsa ve aktif olarak büyümüyorsa, herhangi bir tedavi uygulanmayabilir. Hastalar, bu şekilde normal bir yaşam sürebilse de bazı durumlarda bu lenfomalar gelişebilir ya da nadiren agresif bir alt türe dönüşebilir.
Agresif lenfomalar ise ani bir şekilde ortaya çıkarak hızla semptomlara neden olur. Erken evre 1 ya da evre 2 lenfoma için hızlı bir şekilde tedaviye başlanması gerekir. Birçok agresif lenfoma türü tedaviye iyi yanıt verir. Bazı durumlarda ise tedaviye yanıt alınamadığı için farklı yaklaşımlar denenmesi gerekebilir.
Lenfoma Belirtileri Nelerdir?
- Lenfoma belirtileri aşağıdakileri içerebilir:
- Boyun, koltuk altı, karın ya da kasıkta şişmiş lenf bezleri
- 38°C'den yüksek ateş
- Geceleri aşırı terleme ve titreme
- Açıklanamayan kilo kaybı
- Yorgunluk
- Uyuşukluk
- İştahsızlık ve kusma
- Vücut uzuvlarını hareket ettirmede zorluk
- Alkol aldıktan sonra kaşıntı ya da ağrı
Lenfoma Neden Olur?
Diğer kanser türleri gibi lenfomanın nedeni tam olarak bilinmese de bazı risk faktörlerinden söz etmek mümkündür:
- HIV, Epstein-Barr ve kaposi sarkomu gibi bazı virüsler
- Ailede lenfoma öyküsünün bulunması
- Çeşitli hastalıklar ya da organ nakli gibi tıbbi tedaviler nedeniyle bağışıklık sisteminin zayıflaması
- Otoimmün hastalıklar
- Bazı kronik enfeksiyonlar
Lenfoma Nasıl Teşhis Edilir?
Lenfoma teşhisi için hastalardan öncelikle kan hücrelerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi ve kandaki belli maddelerin oranının belirlenmesi için tam kan sayımı istenir. Bilgisayarlı tomografi (BT), yumuşak dokuların ve kemiklerin üç boyutlu görüntülerinin oluşturulmasına yardımcı olur. BT’nin yanı sıra MR istenebilir ve kanserin erken belirtilerinin tespit edilmesi amacıyla pozitron emisyon tomografisi (PET) taraması yapılabilir.
Bunların dışında teşhis için lenf nodu veya diğer organlar için biyopsi, beyin omurilik sıvısı örneği için lomber ponksiyon (LP) ve kemik iliği biyopsisi de istenebilir.
Lenfoma Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Lenfoma tedavisi hastalığın tipine ve evresine, hastaların yaşına ve genel sağlık durumuna göre belirlenir. Kemoterapi, radyasyon tedavisi, cerrahi, immünoterapi gibi hedefe yönelik tedavileri içerir.
Bazı lenfoma formları çok yavaş gelişim gösterdiği için hastaların günlük aktivitelerini engelleyen herhangi bir semptoma neden olmaz. Bu durumda lenfomayı tedavi etmek için beklenebilir ve hastalar aktif gözetim altında tutulabilir. Durumun izlenmesi için hastaların periyodik testlerden geçmesi gerekir.
Kemoterapide, kanser hücreleri gibi hızlı büyüyen hücrelerin yok edilmesi amacıyla ilaçlar kullanılır. İlaçlar genellikle damar yoluyla verilse de bazı durumlarda hap olarak da alınabilir. Radyasyon tedavisi ise kanser hücrelerini öldürmek ya da bu hücrelerin büyümelerini önlemek amacıyla güçlü enerji ışınlarının kullanımını içerir.
Kemik iliği nakli de lenfoma tedavisinde tercih edilen yöntemlerden biridir. Kök hücre nakli ya da diğer adıyla kemik iliği naklinin amacı, yüksek dozda kemoterapi ve radyasyon kullanımı ile kemik iliğinin baskılanmasıdır. Daha sonra hastaların vücudundan ya da bir donörden alınan sağlıklı kemik iliği kök hücreleri kana enjekte edilir. Tedavinin amacı, kemik iliğini yeniden oluşturmaktır.
Lenfomayı tedavi etmek için kullanılan diğer ilaçlar, kanser hücrelerindeki belirli anormalliklere odaklanan hedefe yönelik ilaçlardır. İmmünoterapi ilaçları, kanser hücrelerinin yok edilmesi amacıyla bağışıklık sisteminden faydalanır. Bağışıklık sistemini uyaran bu ilaçlar, vücudun kanserle savaşan hücrelerinin üretimini hızlandırabilir ya da sağlıklı hücrelerin kanser hücrelerini tanımlamasına ve onlara saldırmasına yardımcı olabilir.
Kimerik antijen reseptörü (CAR)-T hücre tedavisi ise özel bir tedavi şeklidir. Vücudun enfeksiyonla savaşan T hücrelerini alarak bu hücreleri kanserle savaşmaları için yeniden şekillendirir. Ardından vücuda geri verir.
Lenfoma tedavisinde cerrahi prosedürlerden nadiren yararlanılır. Ameliyat, kanserli hücrelerden etkilenen lenf düğümlerini ya da organları çıkarmak için tercih edilir.