Günümüzde çeşitli sağlık problemlerinin daha iyi tanımlanması ve özellikle son yaşanılan enfeksiyon hastalıklarının artışı ile birlikte çeşitli psikiyatrik rahatsızlıkların da sayısında ciddi artış yaşanmaktadır. Özellikle beden sağlığının sağlanması ve temizlik alışkanlığının yaygınlaşmasıyla birlikte, anormal derecede abartılı temizlik davranışları da sık görülmektedir. Bunun gibi aşırı davranışlarla karakterize yaygın görülen psikolojik hastalıklardan biri obsesif kompulsif bozukluktur.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?
Kişilerde tekrarlayıcı özellikle meydana gelen istenmeyen düşünce ve dürtülere obsesyon (takıntı); bu düşünce ve dürtünün giderilmesi için yapılan ve sonunda rahatlama hissi bırakan davranışlara ise kompulsiyon adı verilir. Bu anlamda günlük hayatta belirli davranış kalıplarıyla karakterize obsesyon ve kompulsiyon tekrarı ile seyreden ve kişinin günlük hayatını ciddi anlamda olumsuz etkileyen ruhsal hastalığa obsesif kompulsif bozukluk adı verilir.
Obsesif kompulsif bozuklukta hissedilen dürtü ve yapılan davranışlar hasta tarafından kabul edilmeyebilir, anlamsız veya yanlış bulunabilir. Buna rağmen, hasta yanlış olduğunu bildiği davranışı yapmak için ciddi bir dürtü ve rahatsızlık hisseder ve kompulsiyon ile psikolojik rahatlama ve tatmin almaya çalışır. Bu nedenle kişi temizlediği bir yüzeyi defalarca temizleme ihtiyacı hissedebilir, kilitlediği kapısının tekrar tekrar kontrol edebilir veya oda içindeki eşyaların sayısını hesaplama davranışı gösterebilir.
Obsesif kompulsif bozuklukta hasta sorununun kendisini olumsuz etkilediğinin ve mantıksız olduğunun farkında olduğundan, psikotik sorunlardan ayrılır. Bu açıdan obsesif kompulsif bozukluk tedavisinde esas olarak hastaya bu dürtü ve davranışlarıyla nasıl başa çıkacağının öğretilmesi hedeflenir.
Bir diğer husus ise, obsesif kompulsif bozukluk ile obsesif kompulsif kişilik bozukluğunun (OKKB) birbirinden farklı olmasıdır. Bu doğrultuda bazı kişiler, kişilik olarak çeşitli konularda titiz ve mükemmeliyetçi olabilir. Çeşitli konularda obsesyon gösterebilir ve obsesyonlarını gidermek amacıyla kompulsif davranışlar ortaya koyabilir. Ancak bu durum, kişinin günlük hayat kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkilediğinde, iş performansını zedelediğinde veya kişinin ruhsal sağlığına zararlı özellik gösterdiğinde obsesif kompulsif bozukluktan bahsedilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Olur?
Obsesif kompulsif bozukluğun genel olarak beyin kimyasındaki bozulmaya bağlı olarak, sinir hücrelerinin sağlıklı uyarılmasından sorumlu serotonin maddesindeki yetersizlik veya sinir hücrelerini gerektiği kadar uyaramaması nedeniyle geliştiği düşünülmektedir. Bunun yanında aile öyküsünde obsesif kompulsif bozukluk olan kişilerin sonraki nesillerinde de obsesif kompulsif bozukluk görülebilmesi, genetik bir alt yapının varlığına işaret etmektedir.
Çeşitli sağlık durumları obsesif kompulsif bozukluk gelişimi açısından risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Bu bakımdan aşağıdaki durumlarda obsesif kompulsif bozukluk ortaya çıkması ihtimali artar:
- Stres veya kaygı oluşturan olaylar
- Ciddi psikolojik travmalar yaratan olaylar
- Dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğu
- Tourette sendromu
- Major depresif bozukluk veya depresyon
- Sosyal kaygı bozukluğu
- Anoreksia nervosa veya bulimia gibi yeme bozuklukları
Son olarak, streptokok bakterisine bağlı gelişen boğaz ve cilt enfeksiyonlarında nörolojik sistemin etkilenmesi sonucu, streptokok enfeksiyonu ilişkili pediatrik otoimmün nöropsikiyatrik bozukluk (PANDAS) hastalığına bağlı obsesif kompulsif bozukluk ortaya çıkabilmektedir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Obsesif kompulsif bozukluk durumunda kişilerin gösterdiği obsesyonlar ve kompulsiyonlar oldukça farklılık gösterir. Hastaya bağlı olarak çeşitli davranış kalıpları olabileceği gibi, bir hastada birden fazla obsesyon-kompulsiyon döngüsü görülebilir. Bu bakımdan en sık görülen davranış kalıpları şu şekilde özetlenebilir:
- Enfeksiyon etkenlerine karşı obsesyona bağlı olarak tekrarlayıcı yıkama veya dezenfekte etme gibi temizlik davranışı
- Simetri ve mükemmeliyetçiliğe yönelik obsesyona bağlı eşyaları hizalama, düzenleme ve yeniden tasarlama davranışı
- Tekrarlayan ve istenmeyen kompulsif cinsellik davranışları
- Kişinin kendisine veya başkalarına zarar göreceğine dair obsesyona bağlı güvenlik önlemi alma davranışları
- Olumsuz koşullardan etkilenmeye yönelik korku obsesyonuna bağlı benzer koşullarda küfür etme, dua etme, sayı sayma, eşyaları sayma ya da belirli sözleri tekrarlama gibi kompulsif davranışlar
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde Ne Yapılır?
Sağlıklı kişiler de günlük hayatta çeşitli konularda obsesyon ve kompulsiyon davranışları gösterebilmektedir. Bu anlamda obsesyon veya kompulsiyon tek başına hastalık belirtisi veya hastalık varlığına göstermez. Bu sebeple obsesif kompulsif bozukluk tanısı uzman bir hekim tarafından yapılan değerlendirme sonrası konulabilir. Hekim hastadan aldığı ayrıntılı öykü ve detaylı psikiyatrik muayene sonrası gerekli gördüğü hallerde ek tetkiklere başvurabilir. Elde ettiği tüm verilere dayanarak obsesif kompulsif bozukluktanısı koyabilir.
Obsesif kompulsif bozukluğun tedavi edilmesinde temel olarak iki yöntemden yararlanılır. Bunlar ilaç tedavisi ve psikoterapidir. İlaç tedavisinde genel olarak serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) grubundan antidepresanlar tercih edilmektedir.
Psikoterapide temel yaklaşım bilişsel davranışçı terapi adı verilen, kişinin kendi dürtü ve davranışlarının farkındalığını artırarak, alternatif olumlu davranışlara karşı motivasyonunun artırıldığı tedavi yönteminin uygulanmasıdır. Yine kişinin obsesyon dürtülerini tetikleyen koşullarla hastayı yüzleştirerek kompulsif davranışları kontrol altına almayı öğreten maruziyet cevap terapisi bir diğer tedavi yöntemi olarak sıklıkla kullanılmaktadır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Hakkında Sık Sorulan Sorular
Belirli davranış kalıplarıyla karakterize obsesyon ve kompulsiyon tekrarı ile seyreden ve kişinin günlük hayatını ciddi anlamda olumsuz etkileyen ruhsal hastalıktır.