Vücut sağlığının korunmasında fizyolojik mekanizmaların tamamını oluşturan sistemlerin düzgün çalışması gerekir. Vücut için gerekli besin maddelerinin alınması ve işlenmesinde görevli sindirim sistemi kadar organların belli bir düzen içinde çalışmasını sağlayan hormon sistemi de hayati öneme sahiptir. Bu anlamda, zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıyla görevli böbrekleri etkileyen çeşitli hastalıklar vücut sağlığını ciddi anlamda olumsuz etkileyerek hayatı tehdit eden boyuta ulaşabilir. Bu hastalıklardan biri de rabdomiyoliz adı verilen hastalıktır.
Rabdomiyoliz Nedir?
Rabdomiyoliz; iskelet kaslarının çeşitli nedenlerle yıkıma uğraması sonucu yapı ürünlerinin kana karışmasını ifade eder. Aralarında miyoglobinin de bulunduğu bu maddeler, böbrekler tarafından süzüldükten sonra vücuttan uzaklaştırılırken böbrek dokusuna çeşitli düzeylerde zarar vererek böbrek sorunlarına yol açabilir.
Rabdomiyoliz; doğru ve zamanında tedavi edilmediği takdirde böbrek yetmezliği ve buna bağlı komplikasyonlar nedeniyle ölüme yol açabildiğinden, ciddiye alınması ve erken dönemde uygun tedavinin uygulanması gereken bir sağlık sorunudur.
Rabdomiyoliz Nasıl Gelişir?
Böbrek dokusu; vücutta gerçekleşen çeşitli biyokimyasal reaksiyon ve fizyolojik olaylar esnasında üretilen ve kana aktarılan zararlı maddeleri süzerek idrar yoluyla atmakla görevlidir. Normal koşullarda zamanla canlılığını yitiren hücreler fizyolojik yollarla vücuttan uzaklaştırılır. Bu nedenle, normal şartlarda kana karışan hücre yapıları ve zararlı maddeler vücut için herhangi bir sorun oluşturmaz.
Bununla birlikte, özellikle iskelet kası hücrelerinin yıkıma uğramasına neden olan sağlık problemlerinde, iskelet kasının yapısında yer alan çeşitli proteinlerin kana yüksek miktarda karışması sonucu, bu proteinler böbrek kanallarında birikebilir. Özellikle iskelet kaslarına oksijen desteği sağlamakla görevli miyoglobin gibi büyük proteinler bu kanallarda tıkanmaya yol açarak böbrek fonksiyonlarında bozulmaya neden olabilir. Kanalların tıkanmasıyla süzme fonksiyonunu gerçekleştiremeyen böbreklerde yetmezlik belirtileri gelişir. Böbrek yetmezliği sonucunda normalde atılması gereken zararlı maddeler vücuttan uzaklaştırılamadığından, bazı organlarda ciddi sorunlar görülebilir ve bu durum hayatı tehdit eden boyuta ulaşabilir.
Rabdomiyoliz Nedenleri Nelerdir?
● Travma: Kas hücrelerine doğrudan zarar veren ağır fiziksel travmalar rabdomiyolizin sık görülen nedenlerinden biridir. Özellikle araba kazası gibi kasların ezilmesiyle sonuçlanabilen durumlarda rabdomiyoliz gelişme riski fazladır.İskelet kası hücrelerinde yıkıma neden olarak çeşitli maddelerin kana karışmasına yol açan pek çok farklı durum bulunur. Bu anlamda, aşağıdaki durumlarda rabdomiyoliz görülebilir:
● Sıcaklık: Yüksek sıcaklıklara maruz kalma sonucu görülen sıcak çarpması (hipertermi) durumunda, kas hücrelerinde görülen yıkıma bağlı olarak rabdomiyoliz ortaya çıkabilir.
● Yanık: Özellikle üçüncü derece yanıklarda kas dokusu da zarar gördüğünden, ciddi boyutta rabdomiyoliz görülebilir.
● Dolaşım yetmezliği: Kan damarlarının çeşitli nedenlerle tıkanması sonucu kan dolaşımının kas hücrelerine ulaşamadığı durumlarda, oksijensiz kalan kas hücreleri yıkıma uğrar ve buna bağlı olarak rabdomiyoliz gelişebilir.
● Elektrik çarpması: Yıldırım düşmesi gibi vücudun yüksek enerjili elektrik akımına maruz kaldığı durumlarda, kaslarda ciddi zarar görülebilir ve buna bağlı olarak rabdomiyoliz ortaya çıkabilir.
● Kasların zorlanması: Yoğun egzersiz gibi kas dokusunun uzun süre kullanıldığı durumlarda, kas hücreleri yıkıma uğrayabilir. Bu durum, rabdomiyoliz görülme riskini artırır.
● Hipotiroidi: Tiroit hormonlarının yetersiz üretildiği durumlarda kas hücrelerinde gerçekleşen yapım olaylarının sekteye uğraması sonucu rabdomiyoliz görülebilir.
● Ketoasidoz gibi kan kimyasında görülen bozulmalar: Kanın asitliğinin artmasına neden olan diyabetik ketoasidoz vakalarında, kan elektrolitlerinin değişmesi gibi durumlarda kas hücrelerinde yıkım görülebilir.
● Enfeksiyonlar: Bazı bakteri, virüs veya mantar enfeksiyonları kaslarda tahribata yol açarak rabdomiyolizle sonuçlanabilir.
● Genetik hastalıklar: Duchenne musküler distrofi ve McArdle hastalığı gibi kas dokusuyla ilgili çeşitli genetik hastalıklarda kas hücrelerinin yıkıma uğramasına bağlı olarak rabdomiyoliz görülebilir.
● Zehirlenme: Yılan sokması gibi zararlı toksinlerin vücuda karıştığı durumlarda rabdomiyoliz gelişebilir.
● İlaç yan etkileri: Statin grubu ilaçlar, amfetamin, siklosporin, kolşisin ve eritromisin gibi çeşitli ilaçlar kaslarda yıkıma neden olabilir.
Rabdomiyoliz Belirtileri Nelerdir?
Rabdomiyoliz belirtileri, böbreklerde gelişen hasarla yakın ilişkilidir. İlk başta altta yatan nedene bağlı belirtiler görülürken, böbreklerin durumuna bağlı olarak farklı süre ve şiddetlerde çeşitli belirtilere rastlanabilir. Rabdomiyoliz hastalığında yaygın olarak görülen belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
● Kaslarda güçsüzlük, halsizlik, yorgunluk
● Yaygın kas ağrısı
● İdrar miktarı ve sıklığında azalma
● İdrar renginde koyulaşma
● Ateş
● Bulantı ve kusma
● Bilinç bulanıklığı, ajitasyon
Rabdomiyoliz Tanısı Nasıl Konur?
Rabdomiyoliz belirtileri farklı hastalıklara da işaret edebildiği ve farklı sağlık sorunları nedeniyle ortaya çıkabildiği için uzman bir doktor tarafından yapılan değerlendirme sonrası rabdomiyoliz tanısı konmalıdır. Doktor tarafından hastadan alınan ayrıntılı hastalık öyküsü ve detaylı fizik muayene sonrasında bazı vakalarda gerekli görülmesi halinde ek görüntüleme ve laboratuvar tetkiklerine başvurabilir.
Laboratuvar incelemelerinde özellikle kas yıkımı ile birlikte kandaki seviyeleri artan miyoglobin, kreatin kinaz enzimi, kreatinin ve potasyum gibi farklı maddeler incelenir. Tüm bu incelemelerden elde edilen veriler ışığında rabdomiyoliz tanısı konur.
Rabdomiyoliz Nasıl Tedavi Edilir?
Rabdomiyoliz hastalığında durumun erkenden tespit edilmesi ve vakit kaybedilmeden doğru ve etkili tedavi yöntemlerine başvurulması kritik önem taşır. Bu sayede, uzun vadede böbrek hastalığının gelişimi önlenebilir. Rabdomiyoliz hastalarında sıklıkla başvurulan tedavi yöntemleri şu şekildedir:
● Sıvı tedavisi: Rabdomiyoliz tedavisinde uygulanan bu yöntemde temel amaç, damar içine sıvı verilmesi yoluyla böbrek fonksiyonlarının korunmasıdır. Özellikle kanın asitliğini azaltmak ve böbreğin süzme işlemi esnasında kas hücrelerine ait yıkım ürünlerinin idrar yoluyla atılma miktarını artırmak amacıyla damar içine serum fizyolojik solüsyonu ve bikarbonat verilebilir.
● İlaç tedavisi: Böbrek fonksiyonlarının korunması ve yıkım ürünlerinin atılımının artırılması amacıyla çeşitli mineraller ağız veya damar yoluyla dışarıdan takviye edilebilir. Aynı zamanda, diüretik ilaçlara da başvurulabilir.
● Diyaliz: Böbrek hasarının başlaması ve buna bağlı olarak yıkım ürünlerinin yeteri oranda atılamaması durumunda diyaliz cihazı yardımıyla zararlı ürünlerin vücuttan uzaklaştırılması gerekebilir. Diyaliz yönteminde, hastaya bağlanan cihaz yardımıyla kan dolaşıma makineye aktarılır ve kan, cihaz içinde temizlenerek hastaya geri verilir.
● Yoğun bakım ünitesi: Rabdomiyolize bağlı şiddetli elektrolit dengesizlikleri ve kan kimyasında birtakım bozulmaların görüldüğü durumlarda hastaların yoğun bakım ünitesinde takip edilmesi gerekebilir.
● Fasyotomi: Nadiren de olsa bazı durumlarda kas dokusunda ödem gelişmesine bağlı olarak kas dokusunun, etrafını saran fasya adı verilen bağ dokusu içinde sıkışması sonucu dokudaki kan dolaşımı sekteye uğrayabilir ve sinir dokusu bası altında kalabilir. Kompartman sendromu adı verilen ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bu durumun tedavi edilebilmesi için fasyotomi adı verilen cerrahi işleme başvurulması gerekebilir.
● Yaşam tarzında yapılacak değişiklikler: Uygulanan tedavi yöntemlerinin yanı sıra, kas yıkımının daha da artmaması ve kas dokusunda iyileşme sürecinin desteklenmesi için evde istirahat edilmesi, bol sıvı alınması ve ağır fiziksel aktiviteden kaçınılması tavsiye edilir.