Tüm dünyada etkisini gösteren COVID-19 pandemisi sonrası, diğer enfeksiyon hastalıklarının da ciddiyeti daha çok anlaşılmış ve bu doğrultuda toplumda salgına yola açabilecek tüm hastalıklar hakkında doğru ve yeterli bilgiye ulaşmak önem kazanmıştır. Özellikle aşı çalışmaları ve aşılamaya yönelik tavsiyeler sonrası, mevcut klinik pratikte uygulanan aşılar merak konusu olmuştur. Gündemde bulunan bu aşı türlerinden biri de meningokok aşısıdır.
Meningokok Nedir?
Meningokok; aslen neisseria meningitidis adı verilen, gram negatif diplokok türünde, insanda çeşitli hastalıklara yol açan bir mikroorganizmadır. Genel olarak çocuklarda ve yetişkinlerde görülen menenjit hastalığına yol açan etkenlerin en sık görülen çeşididir. Bu bakteri, hava yoluyla veya öksürük gibi bakteri içerikli damlacıklar yoluyla kolay bulaşabildiği için çok dikkat edilmesi gereken bir patojendir. Hava yoluyla burun boşluğu ve sinüslere ulaşarak buraya yerleşir ve çoğalmaya başlar. Daha sonra bu bölgeden beyin zarlarına ulaşarak, ciddi iltihabi reaksiyonun gelişmesine neden olur. Bu duruma menenjit (beyin zarı iltihabı) adı verilir.
Menenjitin yanında, bakterinin yol açtığı en ölümcül tablolardan biri de patojenin kan dolaşımına geçerek vücudun genelinde yaptığı meningokoksemi hastalığıdır. Bu hastalıkta, iltihabi reaksiyon kan dolaşımının ulaştığı tüm dokulara yayılır; dolaşım yetmezliği ve şoka bağlı ölüm meydana gelebilir. Aynı şekilde, böbreküstü bezi gibi organlarda kanama ve dolaşım yetmezliğine bağlı hormon yetersizliği (Waterhouse-Friderichsen sendromu) de gelişebilir.
Şiddetli hastalık tablosu oluşması halinde beyin ve omurilik hasar alabilir. Buna bağlı olarak, geri dönüşümsüz ve kalıcı hasar oluşabilir. Özellikle meningokoka bağlı menenjit tablosunda kalıcı işitme kaybı oldukça sık görülmektedir.
Meningokok; özellikle askeri kışla, okul ve öğrenci yurtları gibi kalabalık bir topluluğun yaşadığı kapalı ortamlarda oldukça hızlı yayılma eğilimindedir. Tedavisinde sıklıkla antibiyotikler ve antienflamatuvar ilaçlardan yararlanılsa da, hayatı tehdit eden hastalık tablosu nedeniyle ölüm oranı yüksektir. Bu bakımdan, hastalıkla mücadelede en etkili yöntem bulaşın önlenmesidir. Bu tip ortamlarda bulunan kişilerin meningokoka karşı geliştirilen aşı ile aşılanması gerekmektedir.
Meningokok Hangi Belirtilere Yol Açar?
Meningokok, vücutta meydana getirdiği enfeksiyonlar sonrasında hastalarda çeşitli belirtilere yol açabilir. Hastada menenjit geliştiğinde aşağıdaki belirtilerle karşılaşılabilir:
- Şiddetli baş ağrısı
- Yüksek ateş
- Epileptik nöbetler
- Ciltte döküntüler
- Boyunda sertlik
- Bol ışıklı ortamlarda gözlerde rahatsızlık
- Eklem ağrıları
- Uyku hali
Meningokok vücutta yaygın enfeksiyon tablosuna dönüşüp meningokoksemi oluşturduğunda ise aşağıdaki belirtiler izlenebilir:
- Yüksek ateş
- Kusma
- İshal
- Kol ve bacaklarda yaygın döküntüler
- Genel duygu durum bozukluğu
- Mide bulantısı
- Vücutta yaygın ödem
Meningokok Aşısı Nedir?
Meningokokun yol açtığı hastalıklar ölümcül düzeyde olabilir veya kişide beyin hasarına neden olarak kalıcı hasara yol açabilir. Bu sebeple, hastalıkla mücadelede en etkili yöntem bulaşın önlenmesi ve hastalığın gelişmeden kontrol altına alınmasıdır. Bu doğrultuda, bakteriye ait yapısal ürünlerin vücut tarafından önceden tanınıp güçlü bağışıklık yanıtının tetiklenmesi için uygulanan meningokok aşısı, günümüzde mevcut en etkili yöntemdir.
Meningokok bakterisi gram negatif ve kapsüllü bir bakteri olduğundan; hastalığa karşı koruyucu özelliği yüksek olan bir aşı üretilebilmesi için bakterinin yapısal ürünlerine ihtiyaç duyulur. Vücutta bakteriye karşı koruyucu özellik gösterecek güçlü bir bağışıklık yanıtının sağlanması amacıyla, aşı içinde bağışıklık yanıtını güçlendiren adjuvan adı verilen maddeler yer alır. Tüm bu maddeler ile vücut, meningokoku tanımaya başlar ve enfeksiyon durumunda bakteriye karşı güçlü bir bağışıklık yanıtı göstererek hastalığın gelişimini önler.
Meningokok Aşısı Nasıl Yapılır?
Dünya genelinde iki farklı meningokok aşısı üretimi vardır. Her iki aşı da kuadrivalan (dörtlü) olarak adlandırılır; meningokok bakterisinin 4 farklı türüne karşı etkilidir.
Bununla birlikte, iki aşının içerik ve koruyuculuk süresi bakımından farkları mevcuttur:
Konjuge Meningokok Aşısı
Bu aşı, içeriğindeki maddeler sayesinde daha güçlü bir bağışıklık yanıtı ve daha uzun süre koruma sağladığından riskli gruplarda tercih edilen aşı türüdür. Özellikle 55 yaşından büyük kişiler, askeri personel, yurtlarda kalan öğrenciler, yüksek riskli ülkelere seyahat edenler ve bağışıklık yetmezliği olanlarda bu aşı uygulanır.
Polisakkarit Meningokok Aşısı
Bakterinin hücre duvarına ait yapıtaşlarıyla üretilen bu aşı, daha çok yan etki göstermesine rağmen 55 yaşın altındaki yetişkinlerde güvenle uygulanabilir. Gebelerde tercih edilen aşı türü de polisakkarit aşıdır.
Aşı; tek kolda, deltoid kas içine yapılır. 16 yaşından önce uygulandığında, sonrasında bir adet rapel (pekiştirme) dozu daha uygulanması gerekebilir. 16 yaşından sonra uygulandığında ise tek doz aşı koruyuculuk için yeterli olur. HIV enfeksiyonu gibi sebeplerden dolayı bağışıklık yetmezliği olanlarda; 8 haftalık aralarla 3 doz şeklinde aşı uygulamasının ardından, 5 yıl sonra rapel doz yapılır.
Meningokok Aşısı Kimlere Yapılır?
Meningokok aşısı, özellikle hastalık etkeniyle karşılaşma açısından risk grubunda bulunan kişilere yapılmalıdır. Bu bağlamda, aşağıdaki kişilere meningokok aşısı sıklıkla uygulanmaktadır:
- Askeri kışla, yurt, kreş gibi ortak yaşama alanlarında yaşayan kişiler
- AIDS gibi bağışıklık sistemi yetmezliğine yol açan hastalıkları olanlar
- Çeşitli sağlık sorunları nedeniyle dalağı alınan hastalar veya doğuştan dalağı olmayan kişiler
- Kompleman sistemine ait yetmezlik sendromu olanlar
- Hastalığın endemik olduğu bir bölgeye seyahat edecekler (Örneğin; hac ve umre döneminde hacı adaylarının aşılanması gibi)
- Salgın durumunda etkenle karşılaşan kişiler
Meningokok Aşısının Riskleri Nelerdir?
Aşı, temel olarak meningokok bakterisinin yapısal ürünleriyle üretildiği için, çeşitli durumlarda istenmeyen etkilere yol açabilir. Bu durumlarda bazı kişilerde aşının yapılması sakıncalı olabilir. Aşağıdaki gruplara ait kişilere hekim kontrolü ve onayı olmadan aşı uygulanmamalıdır:
- Daha önce meningokok veya benzeri türde hazırlanan bir aşıya alerjik reaksiyon göstermiş olanlar
- Aşının içinde bulunan herhangi bir maddeye karşı bilinen alerjisi olanlar
- Şiddetli hastalık tablosu olanlar
Gebelere aşı uygulaması öncesi, en doğru aşı türünün hekim tarafından belirlenmesi tavsiye edilmektedir.
Aşı sonrası vücut genelinde hastalığa yol açacak düzeyde ciddi yan etki görülmesi beklenmese de, aşağıdaki yan etkilerin gözlemlenmesi olağandır:
- Aşı uygulanan bölgede kızarıklık ve hassasiyet
- Geçici ve hafif ateş
- Kaşıntı, döküntü, ürtiker gibi çeşitli alerjik belirtiler