Kurdeşen ya da tıptaki adıyla ürtiker, ani olarak başlayan ve deride kızarıklık, şişlik gibi belirtilere neden olan bir rahatsızlıktır. Tüm vücut bölgelerinde görülebilen kurdeşen, akut ya da kronik olarak seyredebilir. Enfeksiyon hastalıkları, ilaçlar ve gıdaların tetiklediği kurdeşen bazı durumlarda kendiliğinden iyileşse de ciddi vakalarda medikal tedaviye ihtiyaç duyulabilir.
Kurdeşen Nedir?
Mast hücrelerimizden salınan histamin etkisiyle ortaya çıkan kurdeşen, pek çok farklı faktöre bağlı olarak cilt üzerinde kızarıklık, kaşıntı ve kabarıklıklara neden olabilen dermatolojik bir rahatsızlıktır. Pembe ya da kırmızı renkte görünen lezyonların üzerine parmakla basıldığı zaman bu noktalar bir süreliğine beyazlaşır. Deri döküntülerinin ise sınırları bellidir. Bu belirtiler deri altındaki damarların genişlemesi ve dışarı sıvı akışının gerçekleşmesi nedeniyle oluşur.
Bazı alerjen maddeler ya da geçirilen hastalıklar ürtikerin nedeni olabilir. Toplumda yaygın olarak görülen bu hastalık yetişkinlere oranla çocuklarda daha az görülür.
Anjioödem Nedir?
Anjioödem, kurdeşen ile birlikte görülebilen belirtilerden biridir. Damar genişliği ve damar duvarlarındaki geçirgenliği arttıran histamin, damar dışına sıvı akışına sebep olur. Bahsedilen sıvı akışı cilt altında gerçekleştiğinde ise, ortaya çıkan kırmızı şişliklere anjioödem adı verilir. Anjioödem ayak tabanı ve el içi gibi bölgelerde görüldüğü gibi ağız, dudak, genital bölge ve dil gibi mukozalarda da ortaya çıkabilir. Bu bölgelerde şişliklere neden olan anjioödem bazı durumlarda kurdeşene nefes darlığı ile birlikte eşlik edebilir. Bazı durumlarda ise anjioödem nedeniyle ortaya çıkan şişlikler tek başına görülür.
Anjioödem atakları genellikle bazı ilaçların kullanımı nedeniyle ortaya çıkar. İlaçların ya da herhangi bir tetikleyicinin varlığı durumunda ortaya çıkan anjioödem atakları 72 saate kadar sürebilir. Bazı şiddetli vakalarda ise bu süre daha da uzayarak 92 saati bulabilir.
Kurdeşen Çeşitleri Nelerdir?
Kurdeşen, klinik bulgulara ve semptomlara bağlı olarak akut ve kronik kurdeşen olmak üzere ikiye ayrılır.
Akut Kurdeşen
Akut kurdeşen, 6 haftadan daha kısa süre içinde kendiliğinden iyileşen ürtiker tipidir. Çoğu sağlıklı bireyin yaşamının bir döneminde akut kurdeşen gözlemlenir. En yaygın nedenleri arasında alerjen gıdaların tüketilmesi, ilaç kullanımı ve enfeksiyonlar bulunur. Yetişkinlerde genel olarak ilaç kullanımı; çocuklarda ise grip, nezle gibi üst solunum yolları enfeksiyonlarıyla ilişkilidir.
Akut kurdeşen bazı vakalarda 6 haftadan daha uzun sürebilir. Bu durumda rahatsızlık, kronik kurdeşen olarak tanımlanır.
Kronik Kurdeşen
Sağlıklı bireyler arasında ortalama %1 oranında görülen kronik kurdeşen, akut kurdeşenin 6 haftadan daha uzun süren halidir. Yaklaşık olarak 1-5 yıl boyunca devam eden kronik ürtiker hava sıcaklıkları, suya olan hassasiyet ve egzersiz gibi fiziksel nedenlerden kaynaklanır. Dış etkenlere bağlı olarak görülen kronik kurdeşen tipleri şunlardır:
•Semptomatik dermografizm: Kalem gibi sert ve sivri bir cisim ile cildin çizilmesi akabinde kızarıklık ya da şişlik ortaya çıkar.
•Geç basınç ürtikeri: Vücudun herhangi bir noktasına baskı uygulanması sonucu oluşur.
•Soğuk ya da sıcak kontakt ürtikeri: Soğuk ya da sıcak bir cisim, hava veya suya maruz kalma sonucu görülür.
•Kolinerjik ürtiker: Vücut ısısının ve kan basıncının artmasına neden olan hareketler, gıdalar ve duygu durumları sonucu görülür.
•Vibratuvar ürtiker: Mikser kullanmak ya da bisiklete binmek gibi titreşime maruz kalınan aktiviteler sonucunda oluşur.
•Solar ürtiker: Güneş ışığına maruz kalındığında görülür.
•Aquajenik ürtiker: Sıcaklığı fark etmeksizin su ile temasta ortaya çıkan ürtikerdir.
•Spora bağlı ürtiker: Spor sırasında ve sonrasında görülür.
Kronik ürtikerin diğer bir çeşidi de kronik spontan kurdeşendir. Fiziksel ürtikerlerde hastalığa neden olan faktör belli iken, kronik spontan kurdeşende neden belli değildir. Bazı alerjen gıdalar, tedavilerde kullanılan kodein içerikli ilaçlar ve antibiyotikler ya da enfeksiyon hastalıkları kronik spontan kurdeşene neden olabilir.
Kurdeşen Neden Olur?
Ürtikerin nedenleri hastalara göre farklılık gösterir. Bazı durumlarda vücut içinden bir uyaran, bazı durumlarda ise çevresel faktörler kurdeşenin tetikleyicisi olabilir. Bazı durumlarda ise herhangi bir tetikleyici olmadan da kurdeşen görülebilir.
Genel olarak kurdeşen oluşumunu tetikleyen faktörler şu şekildedir:
•Aşırı alkol tüketimi
•Parazitler ya da böcekler
•Bazı analjezik ilaçların kullanımı
•Yoğun güneş ışığına maruz kalmak
•Aşırı egzersiz yapmak
•Alerjen gıdaların tüketilmesi
•Çok soğuk ya da çok sıcak hava
•Enfeksiyonlar
•Stres
•Çeşitli hastalıklar ve tedavilerinde kullanılan ilaçlar
Kurdeşenin en yaygın görülen nedenlerinin başında tetikleyici alerjenler gelir. Tetikleyici alerjen gıdalar arasında fındık ve yer fıstığı gibi kuruyemişler, kabuklu deniz ürünleri, bazı aromalı çaylar, yumurta, muz ve çilek gibi bazı meyveler, bira ve şarap gibi alkoller, gıda boyalarıyla hazırlanan paketli ürünler bulunur. Gıdaların dışında bazı kimyasallara maruz kalmak, bitkiler ve polen gibi çevresel alerjenler de kronik ürtikere neden olabilir. Bazı böceklerin zehirleri ve sivrisinek, arı gibi canlıların bireyleri sokması durumunda da kurdeşen belirtileri ortaya çıkabilir.
Bazı ilaçlar ise doğrudan kurdeşene neden olmazken yalnızca semptomların şiddetlenmesine sebep olur. Hastalığı tetikleyen ilaçlar arasında antibiyotikler, ağrı kesiciler, ACE inhibitörleri ve kas gevşetici ilaçlar bulunur.
Ürtiker oluşumu, bazı iç hastalıkları ve enfeksiyon hastalıkları nedeniyle de tetiklenebilir. Hepatit B ve Hepatit C gibi viral enfeksiyonlar, üst solunum yolu ve diş enfeksiyonları gibi bakteriyel enfeksiyonlar ve parazitlerden kaynaklanan hastalıklar kurdeşeni tetikleyici enfeksiyon hastalıkları arasında bulunur. Bu hastalıklarla birlikte lösemi, tiroid, lenfoma, romatizmal hastalıklar ve bazı kanser türleri de kronik spontan kurdeşenin tetikleyicisi olabilir.
Kurdeşenin Belirtileri Nelerdir?
Kurdeşen hastalığı belirtileri genel olarak şu şekildedir:
•Geçmeyen kaşıntı ve yanma hissi
•Ciltte kızarıklık, leke ve şişlikler
•Dudak çevresi ve göz kapaklarında şişlik
Bu belirtiler arasında cilt yüzeyinde kızarıklık, leke görünümü ve pembe ya da kırmızı döküntüler oluşması en yaygın olarak görülen belirtilerdir. Deri döküntülerinin ve kaşıntının genel olarak 24 saat içinde geçmesi beklenir. Bu süre sonunda belirtiler tekrar ortaya çıkabilir.
Bazı durumlarda kızarık görünüme şişlikler ve kaşınma da eşlik eder. Bu şiş ve kabarık deri görünümü gün içinde kaybolup yeniden ortaya çıkabilir. Bu belirtiler bazı vakalarda vücudun çok küçük bir bölümünde görülürken bazı hastalarda ise geniş bir alana yayılabilir.
Anjioödem durumunda vücudun farklı bölgelerinde de şişlikler ortaya çıkar. Dudaklar, boğaz ve göz kapaklarında oluşan şişlikler anjioödem belirtileridir. Aşırı sıcak havada, egzersiz yaparken ya da bireyler çok yorgun ve stresli durumdayken bu belirtiler daha da şiddetli hale gelebilir.
Kurdeşen Tanısı Nasıl Konur?
Ürtiker tanısı fiziki muayene ve kan testleri aracılığıyla konur. Uzman dermatologların yapacağı fiziki muayenede, hastaların şikayetleri ve öyküsü dinlenerek bulgular analiz edilir. Kurdeşene neden olabilecek herhangi bir gıdanın tüketilmesi, ilacın kullanılması ya da fiziki bir aktivite tanı konarken dikkate alınan noktalardır. Muayene sırasında alerjenler tespit edilir.
Deri üzerinde ortaya çıkan kızarıklık ve kabarmalar da tanı sırasında uzman hekimlerin dikkat ettiği noktalar arasında bulunur. İrite olmuş lezyonların elle temas sonrasında bir süreliğine kaybolması, kızarıklıkların iyileşme süresi ve belirtilerin ne kadar süredir görüldüğü de önemlidir. Bu noktada hastalığın akut ya da kronik ürtiker olup olmadığı da ayırt edilebilir.
Fiziki muayene çoğu zaman ürtiker tanısı için yeterlidir. Laboratuvar testlerinden ise genel olarak hastalığın etiyolojik sebebini analiz etmek amacıyla yararlanılır. Bu durumda hastalardan tam kan sayımı istenebilir. İmmünoloji uzmanları kontrolünde yapılacak alerji testleri ise kurdeşen hastalığına neden olabilecek alerjenlerin tespit edilmesi amacıyla yapılır.
Fiziksel uyaranlar ve alerjenler tespit edildikten sonra ise hastalığın seyrine göre uygun tedavi planlanır.
Tedavi Nasıl Yapılır?
Ürtiker, altında yatan nedenler belirlendikten sonra tedavi edilebilen bir hastalıktır. Tedavi planı yapılırken öncelikle kurdeşene neden olabilecek tetikleyicilerin varlığı saptanır. Herhangi bir alerjenin varlığında hastalardan bu tetikleyicilerden uzak durması beklenir. Bu durumda yaşam tarzında yapılacak küçük değişiklikler ürtiker tedavisinin önemli bir parçasını oluşturur.
Ürtikere neden olabilecek tetikleyici ilaçların kullanımının tamamen durdurulması ya da ilaçların muadilleriyle değiştirilmesi sayesinde ürtiker belirtileri iyileştirilir.
Bazı durumlarda ürtikerin nedeni bir enfeksiyon hastalığı ya da sistemik bir hastalık da olabilir. Bu durumda hem ürtikerin nedeni olan hastalığın hem de ciltte ortaya çıkan belirtilerin iyileştirilmesine yönelik bir tedavi planı oluşturulur. Kurdeşen belirtileri çoğu zaman altta yatan hastalık tedavi edildikten sonra kaybolur. Özellikle alerji kontrolü için kullanılan antihistaminik ilaçlar reçete edilir. Belirtilerin şiddetine göre uzmanlar tarafından antihistaminik ilaçların dozu ayarlanır. Bu ilaçların yeterli gelmemesi durumunda yeniden doz düzenlemesi de yapılabilir.
Kurdeşen Hastalığı Kendiliğinden Geçer Mi?
Çok şiddetli olmayan ürtiker belirtileri bazı durumlarda kendiliğinden geçebilir. Özellikle, belirtilere neden olan alerjenlerin ve diğer dış faktörlerin yok olması belirtilerin de geçmesini sağlar. Tetikleyici ajanlar arasında bulunan gıdaların ve ilaçların kullanımının bırakılması ya da fiziki koşulların değiştirilmesi kurdeşen hastalığı belirtilerinin kendiliğinden iyileşmesine yardımcı olabilir.