MS (Multiple Skleroz) hastalığı; kas güçsüzlüğü, dengede bozukluk, yürüme ve konuşma aksaklığı ile kendini belli eden ve merkezi sinir sistemini etkileyen bir hastalıktır. Merkezi sinir sisteminde etkilenen bölgeye ve etkilenme derecesine göre, bu kronik hastalığın türü ve şiddeti de kişiden kişiye değişebilmektedir. MS hastalığında, beyin ve omuriliğin kontrolündeki herhangi bir fonksiyonda kayıplar yaşanabilmektedir. Ataklar halinde ilerleyen hastalığın henüz kesin bir tedavisi bulunmasa da, atakları azaltmaya ve yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik çoklu tedavi uygulanabilmektedir. MS hastalığının teşhisi için de MR taraması, beyin omurilik sıvısı incelemesi ve çeşitli kan testlerinden elde edilen sonuçlar bir arada değerlendirilmektedir.
- İçindekiler
- MS (Multipl Skleroz) Nedir?
- MS (Multipl Skleroz) Hastalığı Kendini Nasıl Belli Eder?
- MS Hastalığı Genetik midir?
- MS Hastalığı Kimlerde Görülür?
- MS Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
- MS (Multipl Skleroz) Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
- MS Hastalığı Ne Gibi Sorunlara Yol Açabilir?
- MS Hastalığı Geçer mi?
- MS'in Erken Belirtileri Nelerdir?
- MS Hastalığı Neden Olur?
- MS Hastalığının Türleri Nelerdir?
- MS Hastalığının Seyrinde Neler Etkilidir?
MS (Multipl Skleroz) Nedir?
MS (Multipl Skleroz) hastalığı, merkezi sinir sisteminde etkili olan, ataklarla belirti veren bir hastalıktır. Kroniktir, kesin tedavisi henüz yoktur. Bağışıklık sisteminde tam olarak kaynağı bilinemeyen bir nedenle bozulma yaşandığında, sistem beyin ve omurilikte sinir iletimi görevini üstlenen kendi hücrelerine saldırmaktadır. MS hastalığında bağışıklık sisteminin, sinir liflerinin çevresindeki koruyucu tabakaya (miyelinlere) saldırması iltihaplanmaya, hasarlı bölge oluşumuna neden olmakta ve çeşitli doku bozuklukları görülebilmektedir.
Bu doku bozuklukları nedeniyle beyin, vücudun diğer bölgelerine doğru sinyali gönderememekte ve MS atağı olarak adlandırılan yürüme, konuşma ve görme aksaklıkları yaşanabilmektedir.
Miyelin tabakası kendini yenilediğinde belirtiler görülmese de ataklar farklı zaman aralıklarında tekrarlayabilmektedir. İlaçlar ve çeşitli yöntemlerle atakların sıklığı ve şiddeti azaltılabilmektedir.
MS (Multipl Skleroz) Hastalığı Kendini Nasıl Belli Eder?
MS hastalığının belirtileri çok çeşitlidir. MS’in seyri nedeniyle, söz konusu semptomlar hastadan hastaya farklılık göstermektedir. Multipl Skleroz belirtilerinin şiddeti, atakların sıklığı ve atak görülme aralıkları da hastadan hastaya değişebilmektedir. MS hastalığının en yaygın iki belirtisi, yürümede zorluk ve yorgunluk hissidir.
- Yürümede Zorluk
- Yürüme zorluğu, düşme nedeniyle yaralanmalara neden olabilmektedir. MS hastalarında görülen yürüme zorluğu, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilmektedir:
- Denge sağlamada güçlük
- Bacaklarda veya ayaklarda uyuşma
- Kas güçsüzlüğü
- Kas spastisitesi
- Yorgunluk hissi
MS hastalarının yaklaşık yüzde 80'i, yorgunluk hissinden şikayetçi olduğunu bildirmektedir. MS sonrasında görülen yorgunluk hissi kişiyi güçsüzleştirebilmekte, bu da çalışabilmesini ve günlük yaşantısını normal bir şekilde sürdürebilmesini zorlaştırmaktadır.
Diğer Belirtiler
Konuşma bozukluklarına da yol açabilen MS hastalığının oldukça yaygın görülen diğer belirtileri şunlardır:
- Akut veya kronik ağrı
- Titreme
- Görme zorluğu
- Konsantre olmada, zihinsel aktivitede sorunlar
MS Hastalığı Genetik midir?
MS hastalığında genetik yatkınlık etkili olabilmektedir. Bir ebeveynin MS olması veya MS hastası bir kardeşin bulunması, riski artırabilmektedir. Bilim adamları, MS'i geliştirmeye yatkınlığı artıran bazı genler tanımlamıştır.
MS Hastalığı Kimlerde Görülür?
Genellikle genç yaşlarda görülen MS (Multipl Skleroz) hastalığı, sıklıkla 20-40 yaşları arasında ortaya çıkmaktadır. Ataklarla kendini belli eden hastalık, kadınlarda erkeklere oranla iki kat fazla görülebilmektedir.
MS Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
MS hastalığının teşhisinde doktorun nörolojik muayene yapması, klinik öykü istemesi ve bir dizi başka test yapılması gerekmektedir. Teşhis için omurilik, beyin ve optik sinirleri kapsayan merkezi sinir sisteminin en az iki farklı bölgesinde hasarın kanıtı bulunmalıdır. Ayrıca hasarın iki farklı zamanda oluştuğuna dair kanıt bulunması ve olası diğer teşhislerin elenmesi gerekmektedir.
Hastanın klinik öyküsü alınırken doğum yeri, aile geçmişi, tıbbi öyküsü, hastalık geçmişi, seyahat ettiği yerler, çevresel maruz kalmaya dair ayrıntılı bilgiler toplanmaktadır. Güç, denge, koordinasyon, zihinsel, duygusal ve dil işlevlerine; refleksler, yürüme, görme ve diğer duyulara dair değerlendirme testleri gerçekleştirilmektedir.
Teşhis testi aşağıdakileri içermektedir:
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) Taraması: MR ile kontrast boya kullanmak, doktorun beyin ve omurilikteki aktif ile aktif olmayan lezyonları tespit etmesini sağlamaktadır.
- Optik Koherens Tomografi (OCT): OCT, gözün arkasındaki sinir katmanlarının resmini çeken ve optik sinirin incelmesini değerlendirebilen bir testtir.
- Omurilikten Sıvı Alınması: Doktor, beyin-omurilik sıvısında (BOS) anormallikler bulmak için bir omurga musluğu kullanabilmektedir. Bu test, bulaşıcı hastalıkların elenmesine yardımcı olabildiği gibi; MS'in erken teşhisinde yararlanılan oligoklonal bantları (OCB'ler) aramak için de kullanılabilmektedir.
- Kan testleri: Doktorlar, benzer semptomları olan diğer durumları ortadan kaldırmak için çeşitli kan testleri yapmaktadır.
- Görsel uyarılmış potansiyeller (VEP) testi: Bu test, beyindeki elektriksel aktiviteyi analiz etmek için sinir yollarının uyarılmasını gerektirmektedir. Geçmişte beyin sapı işitsel ve duyusal uyarılmış potansiyel testleri de MS tanısı için kullanılmaktaydı.
MS teşhisi, beynin, omuriliğin veya optik sinirlerin birden fazla bölgesinde farklı zamanlarda meydana gelen demiyelinizasyon (sinir hücrelerinin etrafını çevreleyen miyelin kılıflarının hasar görmesi) kanıtı gerektirmektedir. Teşhis, ayrıca benzer semptomlara sahip diğer durumların elenmesini de gerektirmektedir. Lyme hastalığı, Lupus ve Sjögren Sendromu bu durumlara sadece birkaç örnek oluşturmaktadır.
MS (Multipl Skleroz) Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
MS hastalığını tümüyle durduracak kesin bir tedavi yoktur, ancak çoklu tedavi seçenekleri mevcuttur. Bu tedavilerle hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilmek, atakların sıklığını ve şiddetini azaltabilmek amaçlanmaktadır.
MS ataklarının sıklığı ve şiddetine göre ilaç tedavisine karar verilmektedir. Erken dönemde ataklar kontrol altına alınabildiğinde, olası hasar da azaltılabilmektedir. Hastalığın seyrinin kötüleşmesini engelleyecek, olası alevlenmeleri (nüks) yatıştırabilecek ilaçlar kullanılmaktadır. İlaç tedavisi yanında fizik tedavi yöntemleri de hastanın yaşam kalitesini artırabilmektedir. Kronik bir hastalık olan MS’te atakları azaltabilmek için uygulanan egzersiz, zayıf kasların güçlenmesine katkıda bulunmaktadır.
MS hastalarının ve ailelerinin doğru bilgilendirilmesi ve moral destek sağlanması, tedavinin etkisini artırabilmektedir. Her hastada farklı seyreden bir hastalık olduğundan, tedavi spesifik semptomlara göre şekillendirilmektedir.
MS Hastalığı Ne Gibi Sorunlara Yol Açabilir?
MS hastalığının neden olduğu lezyonlar, merkezi sinir sisteminin herhangi bir yerinde görülebilmekte ve vücudun herhangi bir bölümünü etkileyebilmektedir. Yaş ilerledikçe, MS hastalığının neden olduğu bazı engeller daha belirgin hale gelebilmektedir. Hareketlilik sorunları varsa düşmeler, kemik kırılmaları için daha yüksek risk oluşturabilmektedir.
Artrit ve osteoporoz gibi başka rahatsızlıklara sahip olmak MS hastasının sıkıntılarını artırabilmektedir. Bir araştırmaya göre, MS hastalığı özellikle 40 yaş ve altı kişilerde artan felç riski ile ilişkili bulunmaktadır.
MS’in en yaygın semptomlarından biri olan yorgunluk dışında MS hastaları depresyon, kaygı ve bilişsel bozukluk gibi sorunlar da yaşayabilmektedir.
MS Hastalığı Geçer mi?
MS hastalığı, yaşam boyu süren bir durumdur. Hasta, zaman içinde değişebilecek zorluklar yaşamaktadır. Erken teşhis, egzersiz ve ilaç tedavisi hastalığın seyrinde önem taşımaktadır. Hastanın, ailesi ve doktoruyla sıkı bir iletişim halinde olması gerekmektedir. MS hastaları, MS destek grupları ya da bu konuda çalışan derneklerle bilgi ve deneyim paylaşımı yapabilmektedir.
MS'in Erken Belirtileri Nelerdir?
MS hastalığı bir kerede gelişebilmekte, bazen de belirtiler çok hafif görülebildiğinden kolayca gözden kaçırılabilmektedir. MS'in en yaygın erken belirtilerinden ikisi aşağıdaki gibidir:
- Kolların, bacakların veya yüzün bir tarafını etkileyen uyuşma ve karıncalanma. Bu, ayağın üzerinde uzun süre oturulduğunda ortaya çıkan karıncalanmaya benzer. Belirgin bir sebep olmadan ortaya çıkabilmektedir.
- Dengesizlik, güçsüz bacaklar. Yürürken veya başka bir tür fiziksel aktivite yaparken kişinin kolayca dengesini yitirmesine, sendelemesine yol açmaktadır.
Ayrıca MS hastalığı belirtileri gözde de şu şekildedir: Çift görme, bulanık görme veya kısmi görme kaybı, gözde ağrı.
Bu erken belirtilerin ortadan kaybolması ve daha sonra geri dönmesi de sık görülmektedir. Ataklar arasında haftalar, aylar hatta yıllar olabilmektedir. Bu semptomların birçok farklı nedeni olabilmektedir. Bu belirtilerin tümünün görülmesi bile, kişinin kesinlikle MS hastası olduğu anlamına gelmemektedir.
MS Hastalığı Neden Olur?
MS hastalığında, sinir liflerinin çevresindeki miyelinin koruyucu tabakası hasar görmüştür. Hasarın, bağışıklık sistemi saldırısının sonucu olduğu düşünülmektedir. Araştırmalar, bağışıklık sistemi saldırısını başlatan bir virüs veya toksin gibi çevresel bir tetikleyici olabileceği kanısındadır.
Bağışıklık sistemi miyeline saldırırken iltihaplanmaya neden olmaktadır. Bu da, skar dokusuna veya lezyonlara yol açmaktadır. Enflamasyon ve skar dokusu, beyinle vücudun diğer kısımları arasındaki sinyalleri bozmaktadır.
MS Hastalığının Türleri Nelerdir?
MS hastalığında dört farklı hastalık seyri tanımlanmıştır: Klinik İzole Sendrom (CIS), Tekrarlayıcı Düzelen MS (RRMS), Birincil İlerleyici MS (PPMS) ve İkincil İlerleyici MS (SPMS)
Klinik İzole Sendrom (CIS)
Klinik İzole Sendrom (CIS), en az 24 saat süren semptomların ilk bölümünü içeren MS aşamasıdır. Bu belirtiler, merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerinin etrafını çevreleyen miyelin kılıflarının hasar görmesinden (demiyelinizasyon-miyelin kaybı) kaynaklanmaktadır.
Bu durum MS hastalığının karakteristiği olmasına rağmen, bir tanı koymak için yeterli değildir. Omurilik sıvısı alımı sırasında omurilik sıvısında birden fazla lezyon veya pozitif oligoklonal bant (OCB) varsa, Tekrarlayıcı Düzelen MS (RRMS) tanısı alma olasılığı daha yüksektir. Bu lezyonlar yoksa veya spinal sıvı OCB göstermiyorsa, MS teşhisi alma olasılığı daha düşüktür.
Tekrarlayıcı Düzelen MS (RRMS)
Tekrarlayıcı Düzelen MS, hastalık aktivitesinin net nükslerini (tekrarı ve alevlenmesini) ve ardından remisyonları (gerilemesini) içermektedir. Remisyon dönemlerinde semptomlar hafiftir veya yoktur; hastalık ilerlemesi de yoktur.
Tekrarlayıcı Düzelen MS,başlangıçta MS hastalığının en yaygın şeklidir ve tüm vakaların yaklaşık % 85'ini oluşturmaktadır.
Birincil İlerleyici (Primer Progresif) MS (PPMS)
Birincil İlerleyici (Primer Progresif) MS gelişmişse, nörolojik fonksiyon semptomları hastalığın başlangıcından itibaren giderek kötüleşmektedir.
Bununla birlikte, kısa süreli stabilite meydana gelebilmektedir. “Aktif” ve “Aktif değil” terimleri, yeni veya güçlendirici beyin lezyonları ile hastalık aktivitesini tanımlamak için kullanılmaktadır.
İkincil İlerleyici (Sekonder Progresif ) MS (SPMS)
İkincil İlerleyici aşamalı MS, tekrarlayan MS aşamalı forma geçtiğinde ortaya çıkmaktadır. Sakatlığa veya fonksiyonun kademeli olarak kötüleşmesine ek olarak, hala belirgin nüksler olabilmektedir.
RRMS (Tekrarlayıcı Düzelen MS) kadınlarda daha yaygınken, PPMS (Birincil İlerleyici MS) kadınlarda ve erkeklerde eşit derecede yaygın görülmektedir. Çoğu uzman, erkeklerde MS'nin daha agresif olma eğiliminde olduğuna ve nükslerden iyileşmenin genellikle eksik olduğuna inanmaktadır.
MS Hastalığının Seyrinde Neler Etkilidir?
MS hastalığının herhangi bir kişide nasıl ilerleyeceğini tahmin etmek neredeyse imkansızdır. MS hastalarının yaklaşık yüzde 10-15’i, tanıdan 10 yıl sonra sadece nadir ataklara ve minimal sakatlığa sahiptir. Genellikle tedavi edilemedikleri varsayılmaktadır. Bu durum, iyi huylu MS olarak da tanımlanabilmektedir.
Hastalığı değiştiren terapilerin geliştirilmesi ile çalışmalar, hastalığın ilerlemesinin yavaşlayabileceğine dair umut verici sonuçlar göstermektedir.
MS hastalığının seyrinde etkili olan faktörler şu şekilde sıralanmaktadır:
- MS Türü
İlerleyici MS genellikle Tekrarlayıcı MS’ten daha hızlı seyretmektedir. Tekrarlayan MS’li hastalar uzun yıllar remisyonda olabilmekte yani hastalık belirtisi göstermeyebilmektedir. 5 yıl sonra engellilik eksikliği, genellikle gelecek için iyi bir göstergedir.
- Yaş ve Cinsiyet
Hastalık, erkeklerde ve yaşlı yetişkinlerde daha şiddetli ve zayıflatıcı olma eğilimindedir. Ancak kadınlarda daha sık görülmektedir.