Pankreasın endokrin ve ekzokrin olmak üzere, salgı yapan iki farklı dokusu vardır. Endokrin dokusu, kan şekerini dengeleyen insülin hormonunu salgılayarak kan dolaşımı aracılığıyla vücuda gönderir. Ekzokrin dokusu ise yağların, karbonhidratların ve proteinlerin sindirimi için gerekli olan enzimleri salgılar. Bu enzimler etkin hale dönüşebilmeleri için onikiparmak bağırsağına taşınır. Bazı durumlarda, pankreastaki dokular görevlerini yerine getiremeyecek şekilde hasar görür. Bu gibi durumlarda endokrin ve ekzokrin doku hasarına bağlı çeşitli pankreas hastalıkları oluşabilir.
Pankreasın Vücuttaki İşlevi Nedir?
Pankreas, karnın orta-arka bölümünde sağ tarafta bulunan karaciğerden sol taraftaki dalağın bulunduğu alana kadar kaburga kavsinin alt tarafında uzanır. Midenin hemen arkasında kalın bağırsağın yatay bölümünün üstünde onikiparmak bağırsağına (duodenum) yapışık şekildedir. Salgıladığı hormon ve enzimlerle kan şekeri seviyesini dengeler ve midenin besinleri sindirmesine yardımcı olur.
Pankreasın ekzokrin dokusunda üretilen enzimler, tükettiğimiz besinlerdeki vitamin, mineral, protein, yağ, karbonhidratın ayrıştırılmasında ve vücudun gerekli yerlerinde depolanmasında etkilidir.
Pankreasın vücuttaki diğer temel görevi kan şekerini dengelemeye yarayan hormon üretimini sağlamasıdır. İnsülin hormonu, pankreasın endokrin dokusu tarafından üretilir. İnsülin hormonu, pankreasın ekzokrin dokusu tarafından salgılanan enzimler tarafından sindirilen besinlerin vücutta kullanılmasına yardımcı olur.
Pankreas Hastalıkları Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?
Pankreas hastalıkları, pankreasın vücudun normal işleyişinde etkisi olan “insülin direncini” dengeleyememesinden ve sindirim görevini yerine getirememesinden kaynaklanır.
Tükettiğimiz besinlerin vücutta işlenebilmesi ve metabolizmanın kullanımına hazır hale getirilmesi için kana karışabilecek şekilde parçalanmaları gerekir. Vücutta bu görevi pankreas, ince bağırsağa gönderdiği enzimlerle üstlenmiş olur. Bazı durumlarda pankreas bu enzimlerin salgılanmasını gerçekleştiremez. Bunun sonucu besinler parçalarına ayrıştırılmadan bağırsakta depolanır. Bu durum insanı rahatsız eden çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasına yol açar.
Pankreas tarafından salgılanan hormonlar enerji üretimi için elzemdir. Ancak bazı hastalıklarda pankreas kan şekerini dengelemek için yeterince insülin hormonu üretemez. Hormonun kana karışması güçleşir ve sonucunda metabolizmanın doğru işleyebilmesi için gerekli enerji üretilemez. Bu durum çeşitli pankreas hastalıklarına bağlı çeşitli belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olur.
Pankreas hastalıkları zamanla ya da aniden belirti vermeye başlayabilir. Şiddetli karın ağrısı ve bu ağrıya eşlik eden kusma ve ishal gibi belirtiler pankreas hastalığına işaret ediyor olabilir. Bu belirtilerin pankreas hastalıklarından kaynaklanıp kaynaklanmadığını tespit edebilmek için hastanın öncelikle iç hastalıkları (dahiliye) uzmanı tarafından ayrıntılı olarak değerlendirilmesi ve sonrasında çeşitli tetkiklerle koyulan ön tanının desteklenmesi gerekir.
Pankreas Hastalıkları Nasıl Teşhis Edilir?
Pankreas hastalığı teşhisinin koyulabilmesi için öncelikle hastanın tercihen bir iç hastalıkları uzmanı tarafından hastalığın hikayesinin ve hastanın şikayetlerinin öğrenilmesi, ayrıntılı fizik muayene yapılarak değerlendirilmesi, sonrasında gözlemlenen belirtilerin kesin kaynağının bulunabilmesi için kan tetkikleri ve uygun görüntüleme yöntemlerinin kullanılması gereklidir. Pankreasın yapısından kaynaklı bir sorun olduğu düşünülüyorsa görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır. Ultrasonografi (USG), manyetik rezonans (MR) görüntüleme ve bilgisayarlı tomografi (BT) gibi değişik görüntüleme cihazları ile pankreas ve pankreas kanalları görüntülenebilir.
Yapılan tetkiklerle pankreas hastalığı bulgusuna rastlanan kişilerdeki sorunun ani bir atak ya da uzun süreli kronik bir hastalık olup olmadığı netleştirilir. Pankreas hastalıkları, çeşitlerine göre tedavi ve iyileşme süreçlerinde oldukça farklılık göstermektedir.
Pankreas Hastalıklarının Çeşitleri
Pankreas hastalıkları, pankreastaki sorunun ne zaman başladığına, uzun süreli olup olmadığına ve belirtilerine göre değişiklik gösterir. Akut pankreatit, kronik pankreatit, kalıtsal pankreatit ve pankreas kanseri, pankreas hastalıklarının çeşitlerindendir.
Akut Pankreatit Hastalığı ve Nedenleri
Akut pankreatit, hızlı başlayan ve şiddetli seyreden bir pankreas hastalığıdır.
Ekzokrin dokuları ile salgılanan enzimlerin, sindirim işlemini yapabilmesi için bağırsaklara pankreas kanalları aracılığıyla ulaştırılması gerekir. Ancak çeşitli sebeplerle bu enzimler pankreasın içinde kalır ve bağırsaklara geçemez. Bu sebeplerin başında safra kesesi ve kanallarında tıkanıklığa sebep olan safra taşları gelir.
Enzimler yapısı gereği bağırsakta besinleri ayrıştırması gerekirken, bağırsaklara ulaşamadığı için pankreas hücrelerine saldırarak onları ayrıştırmaya başlar. Pankreasta depolanan bu enzimler pankreasa zarar verir ve hastada ataklar şeklinde görülen akut pankreatit belirtilerini oluşturur.
Akut Pankreatit Belirtileri Nelerdir?
Pankreasa yapılan görüntülemelerde ve kan tetkiklerinde, akut pankreatit (pankreas enfeksiyonu) teşhisi konulan kişilerin pankreasındaki bazı hücrelerde zarar görmüş yapılar ve pankreas kanalında tıkanmalar görülebilir.
Akut pankreatit belirtisi gösteren kişilerde genellikle:
- Pankreasın bulunduğu kaburga kavsinin alt kısmında aniden ortaya çıkan şiddetli karın ağrısı,
- Sancılar şeklinde gelen sırta-bele kuşak şeklinde yayılan karın ağrısı,
- Ateş,
- Mide ağrısı ve mide bulantısı nöbetleri gibi şikâyetler görülür.
Bu belirtilerin biri veya birkaçı aynı anda görülebilir. Pankreas dokusunun gördüğü zararın düzeltilmesi için tedaviye erken başlanmalıdır.
Akut Pankreatit Tedavi Edilebilir mi?
Tedavi planı, hastada meydana gelen akut pankreatit belirtilerini kontrol altına alma, pankreatite sebep olan hastalık kaynağını bulma ve tedavi etme temeline dayanır. Hastalığa neden olan sorunun kaynağı yok edildiği durumlarda akut pankreatitin ataklar şeklinde tekrarlamasının da önü kesilmiş olur.
Eğer akut pankreatitin sebebi safra yolu ve pankreas kanalının ortak kısmının safra taşı ile tıkanması ise bu alanın temizlenerek açılması akut pankreatit tedavisinde en iyi sonuç alınabilecek yöntemdir. Pankreastan salgılanan enzimlerin bağırsağa ulaşmasını sağlayan kanal bölümünün temizlenmesiyle hasta normal hayatına hızla dönebilir. Bu sebeple şiddetli karın ağrısı, kusma gibi belirtiler görüldüğünde vakit kaybetmeden hastaneye müracaat edilmelidir. Hastalığın belirti gösterir göstermez tanı koyulması ve tedavi edilmesi önemlidir. İlerlemiş akut pankreatit tedavisinde kanal tıkanıklığı giderilse bile hastalığın tedavisi çok uzun bir sürece yayılabileceği unutulmamalıdır.
Pankreastan salgılanan enzimlerin bağırsağa rahatça akamadığı durumlarda, pankreastan salgılanan enzim miktarının azaltılması ve dolayısıyla doku zararını engellenebilmesi için hastanın ağız yoluyla beslenmesi durdurulur. Beslenme damar yoluyla gerçekleştirilir. Böylece hasar görmüş pankreas “dinlendirilir” ve hasarın ilerlemesinin önüne geçilmiş olur.
Her pankreas hastalığı akut pankreatit gibi kısa süreli ve ani başlayan bir hastalık olmayabilir. Bu sebeple kişideki pankreas hastalığının kronik olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Kronik Pankreatit Hastalığı ve Nedenleri
Pankreasta tekrar eden iltihaplanmalar sebebiyle hasarlı hücrelerin artmaya devam etmesi sonucunda, pankreasta kalıcı hasarlar meydana gelir. Bu durum kronik pankreatit olarak adlandırılır. Ani gelişen bir sağlık sorunu değildir. Pankreasın zamanla işlevini yerine getirememesine ve salgıladığı enzimlerle kendi yapısında oluşturduğu kalıcı hasarlara bağlı gelişir. Düzenli ve yüksek miktarda alkol tüketimi kronik pankreatit oluşumuna zemin hazırlar. Kronik pankreatit, pankreastaki hasarın ilerlemesiyle pankreas yetersizliği gibi diğer durumlara neden olabilir.
Kronik Pankreatit Belirtileri Nelerdir?
Kronik pankreatit belirtileri, akut pankreatit belirtileri ile benzerlik gösterir. Kronik hastalığa neden olan pankreas kanallarının tıkanıklığı pankreas kanalına ve dokusuna baskı yapar. Pankreasın uzun süreli baskılanması şiddetli karın ağrılarına neden olur. Bu ağrıları ağrı kesici ilaçlarla durdurmak giderek daha da zorlaşır.
Besinler pankreas salgılarıyla bağırsakta sindirilemediği için hazımsızlık problemleri, hızlı kilo kaybı ve ishal sık görülen kronik pankreatit belirtilerindendir. Tedavi edilmeyen vakalarda diyabet (şeker hastalığı) ortaya çıkabilir.
Kronik Pankreatit Tedavi Edilebilir mi?
Pankreas enfeksiyonları en çok safra yolu ile pankreas kanalının ortak kısmının tıkanması sonucunda oluştuğundan, endoskopik yöntemlerle bu alanın temizlenmesi eğer teknik olarak mümkünse en etkili tedavi olmaya adaydır.
Bununla beraber, hissedilen şiddetli ağrı gibi belirtileri hafifletmek, sindirime yardımcı olmak ve kan şekerini dengelemek için ilaç tedavisine başlanır. Vücutta depolanan A, D, E, K vitaminleri, pankreas hastalarının iyileşme süreçlerine katkı sağladığı için vitamin takviyesi de kronik pankreatit tedavisinde kullanılır. Bu tedavilere cevap vermeyen hastalarda çeşitli ameliyatlar gündeme gelebilir.
Pankreasın yapısını etkileyen bazı etkenler de pankreas hastalığına neden olabilir. Yapısal sorunların çoğu genetik olarak kuşaktan kuşağa aktarılabilmektedir.
Kalıtsal Pankreatit ve Nedenleri
Pankreatit hastalarının yapılan değerlendirilmelerinde elde edilen tüm veriler, birçok pankreas hastalığının sebebinin kalıtsal olabildiğini göstermektedir. Aileden genler yoluyla aktarılan bu hastalık, kronik pankreatitle benzerlik gösteren ve uzun süreli bir hastalıktır. Pankreasın yapısında doğuştan gelen fonksiyonel bozuklukları ifade eder.
Kalıtsal Pankreatit Belirtileri Nelerdir?
Kalıtsal pankreatit, akut ve kronik pankreatit gibi belirli etkenlerin pankreası tetiklemesi sonucu oluşmaz. Doğuştan gelen bir hastalıktır. Belirtiler yaş ilerledikçe görülmeye başlar.
Kalıtsal Pankreatit Tedavi Edilebilir mi?
Ailesinde pankreatit geçmişi olan ve tekrarlayan akut pankreatit atakları yaşayan kişilere kan tetkikleri ve genetik testler yapılır. Yapılan testler sonucu ağrıların kontrol altına alınmasına yönelik tedaviler uygulanır. Bu kişilerin pankreas kanserine yakalanma riski toplumun diğer üyelerine göre daha yüksektir.
Otoimmün Pankreatit
Vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırma etkisine “otoimmün” kavramı ile anılmaktadır. Eğer saldırılan doku pankreas ise ortaya çıkan hastalık otoimmün pankreatit olarak adlandırılır. Bu hastalık grubu belirti ve bulguları akut ve kronik pankreatiti olduğu kadar pankreas kanserini de taklit edebilmektedir. Sadece bu hastalık grubu bile pankreas hastalıklarının tanısının koyulmasında Hepatobiliyer hastalık birimlerinin önemini bir kez daha ortaya koymaktadır.
Pankreas Kanseri ve Nedenleri
Pankreas kanseri, pankreasta kötü huylu tümör hücrelerinin ortaya çıkarak çoğalmasıyla meydana gelir. Tümörlerin ortaya çıkma nedenleri arasında kalıtsal yatkınlık, kronik pankreas hastalıkları, obezite ve sigara kullanımı bulunur. Kötü huylu tümörler, pankreasın kendi dokusundan kaynaklanır. Pankreas kanseri, tümörün organdaki yerleşme yerine bağlı olarak değişik süreler içinde belirti vermeye başlar.
Pankreas Kanseri Belirtileri Nelerdir?
Pankreas kanserinin belirtileri: Sarılık, karın şişliği, kısa zaman içinde ileri derecede kilo kaybı, ciddi halsizlik gibi bazen belirgin bazı hallerde ise net olmayan bulguları içerir. Bir başka önemli belirtisi ise kalıtsal herhangi bir faktör olmamasına rağmen kişide ani olarak başlayan şeker hastalığı görülmesidir. Birdenbire beliren şeker hastalığı şikâyetiyle hastaneye başvuran kişinin pankreasında hastalık olabileceğinden şüphe edilir.
USG, BT ve MR gibi görüntüleme cihazları yardımyla pankreastaki kötü huylu tümör radyoloji uzmanı tarafından teşhis edilebilir. Bunun yanında pankreas kanseri belirtilerinin genellikle ileri dönemde görülmeye başladığı da unutulmamalıdır. İleri dönem kanser vakalarında tümörün kontrol altına alınması çok daha zorlaşmaktadır. Bu sebeple, tanısı konulan pankreas kanserinde vakit kaybetmeden tedaviye başlanması hayati önem taşır.
Pankreas Kanseri Tedavi Edilebilir mi?
Pankreas kanseri tedavisinin planlanmasına, diğer kanserlerde olduğu gibi öncelikle organdaki tümörün büyüklüğü, komşu dokulara yayılım gösterip göstermediği, diğer organlara sıçrama durumu tespit edilerek başlanır. Tümör teknik olarak ameliyat edilebilme sınırlarını aşmamış ve uygun evredeyse ameliyat edilerek çıkarılmalıdır. Tümörün pankreastaki yerleşim yerine göre ameliyat planlaması yapılır. Pankreas başı ve pankreasın unsinat çıkıntısında yerleşmiş pankreas tümörüne Whipple ameliyatı (pankreatikoduodenektomi ameliyatı) uygulanırken, pankreas gövde ve kuyruğunda yer alan tümörlere distal pankreatektomi ve splenektomi (dalağın çıkarılması) ameliyatı uygulanır. Ameliyatın açık, laparoskopik veya robotik yöntemlerden herhangi biriyle uygulanmasının ameliyat sonrası hastanın beklenen yaşam süresi açısından farkı yoktur. Önemli olan geride tümör bırakılmadan çevre lenf bezlerinin de çıkarıldığı, kanser cerrahisi prensiplerinden ödün verilmeden yapılacak uygun cerrahi girişimdir. Bu da Hepatopankreatobiliyer (HPB) Cerrahi ekibinin tercihine ve sonuç olarak hasta ve yakınlarının kabulüne göre şekillenmelidir. Kötü huylu tümör komşu ana damarlar gibi hayati yapılara yayıldıysa, uzaktaki diğer organlara veya karın içine yaygın olarak sıçrama gerçekleştirdiyse ameliyatla tümörün çıkarılması teknik olarak mümkün olsa bile hastanın beklenen yaşam süresinin uzamasına yardımcı olmayacağından uygun bir yaklaşım değildir. Bu evredeki hastalar için kemoterapi, radyoterapi gibi cerrahi dışı alternatif tedavi yöntemleri uygulanmalıdır.
Pankreas Hastalıkları Teşhisi ve Tedavisi İçin Hangi Bölüme Gidilmeli?
Pankreas hastalığı belirtisi gösteren kişiler İç Hastalıkları (Dahiliye) veya Gastroenteroloji uzamnları tarafından değerlendirilmelidir. Pankreas kanseri şüphesi olan veya tanısı koyulan hastaların mutlaka Hepatopankreatobiliyer Cerrahi Birimi olan bir merkezde değerlendirilmesi ve planlanacak tedavi yol haritasının HPB Tümör Konseyi tarafından ortaya koyulması gerekmektedir. Gastroenteroloji, HPB Cerrahisi, Medikal onkoloji, Radyasyon onkolojisi, Patoloji bölümlerinden uzmanların katılımıyla oluşan Tümör Konseyleri başarılı tedavi süreci için “olmazsa olmaz” konumundadır.
Pankreas Hastalıkları Nelerdir? Belirtileri ve Tedavi Yolları Hakkında Sık Sorulan Sorular
Pankreas hastalıkları, pankreasın vücudun normal işleyişinde etkisi olan “insülin direncini” dengeleyememesinden ve sindirim görevini yerine getirememesinden kaynaklanır.
Pankreas kanserinin belirtileri: Sarılık, karın şişliği, kısa zaman içinde ileri derecede kilo kaybı, ciddi halsizlik gibi bazen belirgin bazı hallerde ise net olmayan bulguları içerir. Bir başka önemli belirtisi ise kalıtsal herhangi bir faktör olmamasına rağmen kişide ani olarak başlayan şeker hastalığı görülmesidir.